>> HOMEpage

Waar Wybrand woonde

M.H.H. Engels, oktober 2007 / november 2023

Waar Wybrand de Geest (1592-1663?) gewoond heeft, vernam ik van onderzoeker van huisnamen Henk Oly: Claeske Nicolay, weduwe van advocaat Dr. Gellius Bruinsma, verkocht in 1661 haar woning "op de Orangie Ewal op de hoeck van de Minnemastraet, de Minnemastraet ten Oosten ten naesten, Sr. Wybrandt de Geest ten Suyden" aan metselaar Thonis Janssen; Groot Consentboek ee-21, fol. 224. Thonis Jansen verkocht op zijn beurt in 1663 aan de echtelieden Jacob Gerrits Ipma en Hendrickien Mets; ee-22 (nieuw: 3636), 151 verso - 152v; begin en einde van de transportakte hieronder afgebeeld.

Dat Wybrand een door hem gehuurd huis in Leeuwarden gekocht had, was bekend; vgl. deel III van het Nieuw Nederl. Biogr. Woordenboek. De akte van 1 november 1644 was lange tijd niet terug te vinden - ook Lyckle de Vries, Wybrand de Geest, Leeuwarden 1982 vermeldt hem niet (vgl. blz. 30) - , omdat de klapper op het Groot Consentboek geeft: 1644 fol. 40. Gelukkig vond ik op 25 oktober 2007 dat het 1645 fol. 40 moet zijn: boek ee 17 (1645-1647) 40r-41v; de akte dateert inderdaad van 1 november 1644, maar het consent is verleend in 1645. Hieronder, bij het zelfportret van Wybrand, cursief de tekst.
Minnemastraat westzijde noord/zuidDe foto (1958) hiernaast laat van rechts naar links zien (een gedeelte van) het hoekhuis Eewal, de afgebroken, thans door nieuwbouw (nr. 53) vervangen uitdragerij (van J. van den Bos, In- en verkoop: B'winds-goederen, curiosa en antiek; winkel Weerd 28), en het gerestaureerde nr. 51 ("Lyndenhof"). Nummer 53 (in 1843 wijk L nr. 14; in 1878 wijk H nr. 14) zou met de huisnaam Wybrand de Geest de herinnering aan de woning van de vermaarde Friese schilder een nieuw accent geven.
Wybrand de Geest: zelfportret 1629Juffr. Ene Tiara, nagelatene wedue van w. d'Heere Willem van Velsen, sampt Adrianus van Vellsen, mede Gedeputeerde Staet van Frieslandt ende Burgemr. der stede Bolswart, ende Juff.e Commerke van Velsen, naegelatene wedue van w. d'Here Suffridus Rispens, in levene Raadt ter Admiraliteyt tot Amsterdam, ende voorts onder verbandt onser goederen ons sterck maekende voor de naegelatene weeskinderen van w. Dr. Joannes van Velsen, in levene secretaris van Leeuwarderadeel, verclaren ende bekennen vercoch[t] ende in eygendom toegestanden te hebben, sulx doende bij desen, aen Monsr. Wibrandt De Geest ende Hendrickien Ulenburgh echteluiden, seeckere schoone huisinge ende plaetse staende ende gelegen in de Minnemastraet, bij de echteluiden coopers althans selver bewoont, hebbende d'huisinge van de wedue van wijlen d'secretaris Lambarti ten suiden ende d'huisinge van Dirck Nicolai ten noorden, belast sijnde met anderhalve [40v] gglns. jaarlijx te grondtpacht aen de erffgenamen van wijlen d'Heere Sicke van Deeckema ende noch een caroli gulden aent Gasthuis ende sijn behoorlijcke floreen, vorts met sijn voirdere actien, servituten ende gerechticheden daertoe ende aenbehoorende, niets exempt, alsoo vercocht ende gegeven voor de somma van drie duisent seven hondert tachtich car. glns. van xx stuivers t'stuck, te betaelen op termijnen als nu gereedt bij de bevestinge deses d'somma van een duisent carli. glns. ende voorts 1° Maij 1645 ende 1646 t'elckens gelijcke duisent car. glns. ende het restante ter somma van seven hondert tachtich car. glns. op 1° Maij 1647 ende alsoo ons aen d'aenneminge bij d'echteluiden copers hiernae te doen genoecht, soo ist dat wij haer stellen in de leedige, reale ende actuale possessie van de [41r] gecochte huisinge cum annexis omme deselve van nu voortaen als hun vrij eigen te mogen aenvaerden, possideren ende gebruicken, ende voorts generalijcken daermede doen ende laeten geschien als een yder met sijn eygen geoirloft is te doen, aennemen ende beloven mede het vercochte vrij te leveren, hoeden ende waeren van alle menschen handen, actien ende luiden aenspraecke ende voor de evictie vandien te caveren soo nae recht ende onder verbandt onser tsamenl. ende elx besondere goederen, geen exempt, met submissie van den Hove van Frieslandt ende allen anderen gerechten, t'welke bij ons echteluiden den coopers wert geaccepteert, aennemen ende beloven de voors. coopschat op vooren verhaelde terminen aen de copers te voldoen en t'betaelen onder verbandt onser goederen, geen exempt, ende specialijcken d'vercochte huisinge cum annexis sub clausule [41v] constituti in forma met submissie van den Hove vs. ende allen anderen gerechte. In kennisse der waerh. sijn hiervan twee gel.luidende gemaeckt dewelcke bij de contrahenten ende de onderges. notaris sijn vertekent huiden desen eersten Novembris anno 1644. De post is voor de berechtinge mede geconditioneert dat de vercopers in alles vrij geldt sullen hebben. In conformite van de articulen onder de notaris Hero Joachimi berustende. Actum ut supra. Onder stonde Ene Tiara Velsen, L.[!] v. Velsen, Commercke van Velsen, V D Geest ende H. Joachimi not. publ. met enige halen.

Aantekeningen

Johannes van Velsen was grietenijsecretaris van 1626 tot 1636. Wanneer stadssecretaris (sedert 1616) Joachimus Lamberti Hagius overleden is, kan bij benadering afgeleid worden uit de datum van aanstelling van zijn opvolger Theodorus Saeckma: 18 oktober 1633. Theodorus heeft zich in 1638 door Wybrand de Geest laten portretteren.
De weduwe van Dr. Joachim Lamberti, Geertruit de Wilde, verkocht voor haar nog minderjarige zoon Lambertus Hagius aan "Jonchr. Hessel van Eminga en Juffrou Doed van Donia echteluyden, sekere huysinge ende hovinghe cum annexis, staende ende gelegen in de Minnemastraete ... hebbende Wibrandus de Geest ten noordwesten, ende Frans Rienx korffmaker te zuyde-oosten"; 13 december 1648, consent 25 janauri 1649, HCL groot consentboek 3632, 93-94v.
De schilder heeft de koopakte 1644 ondertekend met V D Geest; zijn schilderijen signeerde hij vanaf 1638 met VDG, voordien met WDG, zuiver Latijn (dat geen W kent) voor Vibrandus i.p.v. Nederlands Wybrand. Wanneer Wybrand is overleden, is niet bekend. Bij de bovengenoemde verkoping van het hoekpand Eewal/Minnemastraat d.d. 20 december 1662 (consent 13 maart 1663) wordt "Wybrant de Geest ten Zuyden" als naaste buur genoemd: hij leefde toen dus nog.
Volgens de Personele goedschatting/impositie/belasting Leeuwarden 1672 zou Wybrand zelfs nog in 1672 geleefd hebben: zie aldaar Wibrant de Geest [!].
"Juffr. Maria Dorothea van Eminga binnen Leeuwarden woonachtigh [verkocht] aen Monsr. Regnaerdus Briffo ende Aletta van Bolten echtel. seeckere halve huysinge cum annexis ... in de Minnemastraet ... waeraff de heer Majoor Siedts van Eminga de wederhelffte toebehoort, de straet vnt. ten oosten, de erffgen. van wijl. de Geest ten Noorden, Harmen Anis ten Zuyden ende de erffgenamen van de Burgemr. Cuilenburgh van achteren ten westen ... 31en Maij 1688"; Groot consentboek 3642, 50v.
Hendrickien Mets wedue van Jacob Gerryts Ipma ... bekenne ... vercoft ... te hebben aen Wibrandus Heems deurwaerder sHoffs van Frieslandt seeckere huisinge staende op de Oraniewal ... op de hoeck van de Minnemastraet ... hebbende de straet ten oosten, de wedue en erven van Wybrand de Neef ter suyden, de Not[ar]is Gellius Dominici ten westen, en het diept ten noorden ... den 27en januari 1672 ..."; groot consentboek 3639, 143-144.
Op 17 maart 1650 was het huwelijk van Jacob Gerryts en Hendrickien Lourens Metz te Leeuwarden geproclameerd voor het gerecht. De familie Metz was katholiek.

Volgens J. Verdam, Middelnederlandsch handwoordenboek, 's-Gravenhage 1949 betekent neve, neef soms ook: vriend, bekende, ook in de aanspraak; geloofsgenoot. In de akte ook om deurwaarder Wibrandus Heems te onderscheiden van de bekende [schilder] Wybrand [de Geest] te onderscheiden?
Uit een en ander valt af te leiden dat Wybrand de Geest tussen 1662 en 1672 is overleden.
Het schoorsteengeldregister van 1698 geeft onder [Minnemastraet] aan: 2616 H 4 - monsr. De Geest; bedoeld zal zijn Wybrands zoon Julius.

Ondertekening door V[ibrandus] de Geest van een brief uit 1661 aan Agatha Tjaertda van Starckenborgh, waarin hij zijn zoon Julius aanbeveelt om een schoorsteenpaneel (Mucius Scaevola) voor "Groot Terhorne" te schilderen; voor een transcriptie zie "Groot Terhorne te Beetgum" door R. Radetzky en B. de Vries, Alphen aan den Rijn, 1984, blz. 115-116.

Scaevola, Mucius, Romeinse nationale held die, volgens de verdichte overlevering (Livius 2, 12), toen Rome belegerd werd door de Etrurische koning Porsenna, in het vijandelijke kamp sloop, doch bij vergissing de secretaris van de koning doodde. Gegrepen en voor de koning gebracht, liet Mucius zijn rechterhand ⇑ in de vlam van een vuur verbranden, om te tonen, hoe weinig hij de pijnen en de dood vreesde (vandaar zijn bijnaam Scaevola, d.i. linkerhand).
Wybrand de Geest: zelfportret 1629 >> Hendrickje van Uylenburgh (1600-1692), in 1629 geportretteerd door echtgenoot Wybrand de Geest. Zij bereikte een respectabele leeftijd! Schoorsteenstuk door Julius de Geest en zelfportret en portret van zijn vrouw door Wybrand de Geest: Fries Museum.


>> begin