>> HOMEpage

Memorabilia
Provinciale Bibliotheek van Friesland
laatste decennia van de twintigste eeuw

Bron: M(artin H.H.) Engels, A4tjes van kleine tentoonstellingen etc.
Internetuitgave: M.H.H. Engels, juni 2025

Museum: studeerkamer

De opvoedkundige en godgeleerde Tsjech Jan Amos Komensky (Latijn: Comenius), in 1670 overleden te Amsterdam en begraven te Naarden, schreef onder de titel Orbis pictus het eerste geïllustreerde schoolboek, dat in vele Europese talen is vertaald en tot in Goethe's tijd stand-hield. Hieronder een van de afbeeldingen met een toelichting van de 16 nummers. Het museum (1) is een studeerkamer, een plaats waar de student (2), de liefhebber van kunst en wetenschap, afgezonderd van de mensen alleen zit, zich wijdt aan de studie, door boeken (3) te lezen die hij op/bij zijn lessenaar (4) openslaat en waaruit hij in zijn notitieboekje (5) uittreksels opschrijft of waarin hij het belangrijkste onderstreept (6) of op de rand naast de tekst van een sterretje (7) voorziet. Wie 's nachts wil studeren, steekt een kaars (8) aan, op de luchter (9), een kaars die gedoofd wordt met een snuiter (10). Voor de kaars zet hij een groen scherm (11), om zijn ogen niet te bederven. Een brief (12) wordt dichtgevouwen, van een adres (13) voorzien en verzegeld (14) Als de student 's avonds of 's nachts naar buiten gaat, gebruikt hij een lantaarn (15) of een fakkel (16).
Niet alle onderwerpen zijn op het plaatje even duidelijk afgebeeld, maar met behulp van de nummers kan men de uiteenzetting van Comenius volgen.
Museum, eigenlijk kamer van de muzen dus. De negen muzen waren godinnen, personificaties van kunst en wetenschap: Clio, de muze van de geschiedenis, Euterpe van lierpoëzie, Thalia van blijspel; Melpomene van treurspel; Terpsichore van dans; Erato van minnedicht; Polyhymnia van lofzang, Urania van sterrenkunde, Calliope van heldendicht, redekunst en wijsbegeerte. Met een muzenzoon bedoelt/bedoelde men een student of een dichter. De universiteit wordt wel de tempel der muzen genoemd. Een eretitel was Hercules Musarum, populair gezegd een kanjer op het gebied van (dicht)kunst en wetenschap. In de kamer van de muzen omringde men zich niet alleen met hoeken maar ook met (kunst)-voorwerpen; een kabinet van schilderijen, oudheden en andere verzamelobjecten groeide uit tot een gebouw, een museum zoals we dat tegenwoordig kennen. Een bibliotheek kan men echter net zo goed betitelen als een museum, als men uitgaat van de oorspronkelijke betekenis van dat woord; en dat is dan zeker niet negatief te beoordelen!
31-10-1996

Brief en bibliofiel (n.a.v. Museum: studeerkamer)
Twee opmerkingen naar aanleiding van het stukje Museum: studeerkamer. Een brief werd zo dichtgevouwen dat de inhoud niet meer zichtbaar was (briefgeheim); de bijeengevouwen punten werden vastgehouden door lak, bestempeld met een zegel(ring); op de andere kant van het kleine paketje werd het adres geschreven; een envelop was nog niet uitgevonden. Dergelijke brieven kan men op 17de-eeuwse schilderijen zien en in de PB opengemaakt bijvoorbeeld in de brievencollec tie Gabbema.
Een student kan in zijn eigen studieboeken de belangrijkste te onthouden passages onderstrepen, of, eleganter, op de rand van een sterretje voorzien, de bibliofiel maakt uittreksels, schrijft het belangrijkste over in een notitieboekje, een schrift. De gemiddelde student van tegenwoordig past de cerste werkwijze toc; de tweede en helemaal de derde methode lijkt uit de tijd, en dat terwijl door het maken van aantekeningen in een notitieboekje, of op systeemkaartjes, of in de computer/laptop, d.w.z. door het lezen én schrijven de opname van kennis intensiever is.
Hoe men zijn eigen boeken behandelt, daarin is natuurlijk iedereen vrij; als men geleende boeken maar met zorg hanteert en teruggeeft zoals men ze gekregen heeft! De bibliofiel, zoals die het meest bekend is, maakt geen aantekeningen in bocken; boeken worden door deze liefhebbers immers als kunstvoorwerpen opgevat. Er zijn echter bibliofielen die juist boeken verzamelen werpen vanwege aantekeningen die (beroemde) vorige bezitters erin geschreven hebben. En Erasmus van Rotterdam noemde zelfs alleen diegene bibliofiel, die de boeken in eigen bezit vol schreef met opmerkingen en tekstvarianten: hij deed dit naar het voorbeeld van hemzelf, die uitgaven kritisch las, vertaalde of er spreekwoorden (adagia) uit verzamelde; behalve woorden tekende hij op de rand naast de tekst slangenlijntjes, driehoekjes en wijzende handjes (aan); daarnaast heeft hij ook een notitieboekje gebruikt, waarin weer de belangrijkste randnotities en/of vindplaatsen daarvan werden opgeschreven.

>> begin

Laurentius: patroon van de bibliothecarissen

Een van de meest vereerde heiligen ter wereld is Laurentius. Hij was aartsdia-ken van paus Julius II. Waarschijnlijk in Spanje is hij rond 230 geboren; gestorven is hij als martelaar op 10 augustus 258 te Rome. Volgens de legende is hij door keizer Valerianus ter dood veroordeeld en wel geroosterd, omdat hij het bezit van de kerk niet wilde afgeven. De afbeelding toont hem met de attributen rooster, boek (bijbel) en martelaars-palm. Laurentius is onder meer patroon van de bibliothecarissen, omdat hij als diaken de kerkboeken onder zijn hoede had.
11-11-1998

Oude uitgaven van de satiren van de Romeinse dichters JUVENALIS en PERSIUS uit de collectie van J.J. CORNELISSEN
tentoonstelling jan. 1990
Uit: Catalogue de la bibliothèque classique de feu M. J.J. Comelissen.
Vente 28 et 29 Mars 1892 à la maison de E.J. Brill à Leide. - B 8118 Buma
De nummers 670-844 vormen een unieke Juvenalis en Persius-collectie. Zij is aangekocht voor de Buma-bibliothееk.
J.J. Cornelissen (1859-1891) was hoogleraar Latijn en archeologie aan de universiteit van Leiden; vgl. NNBW I, 639.

  Juvenalis en zijn commentatoren Georgius Valla, Domitius Calderinus en Georgius Merula

Inc. Buma 3 * 676 Liber Satyrarum Junii Juvenalis poete lepidissimi ac inter omnes satyricos utilissimi. -  Liptzk impressus Anno domini 1497. finit foeliciter. Laus deo clementissimo. fol. d. v.
Edition en caractères Gothiques non chiffrée. Absque nota. 86 ff. Sign. A-O iiij. 23 lign. par page .
Cet ouvrage contient le texte du 16 satyres de Juvénal, sans commentaires. Dans l'exemplaire se trouvent beaucoup d'annotations d'une écriture ancienne.
Bel exempl., non rogné d'une édition pas citée par Brunet, Ebert, ni au Catal. Sunderland.

Inc. Buma 4 * 670 Juvenalis. - Domitii Calderini Veronensis commetarii in Juvenale, cum defensione commetarior. Martialis et Recrimiatione adversus Brotheum Grammaticum. Ad Julianum Medicen Florentinum. Editi Romae. K. Septembris 1474. fol. veau. Reliure ancienne.
Edition en lettres rondes de 91 ff. sans reclames ni chiffres et de 55 lign, par page. Le premier ff. légèr, endmmagé en marge et le dernier ff. double. La reliure avec quelq. piqûres. Exemplaire non rogné et superbement conservé d'une édition rare.

Inc. Buma 5 * 672 - - Domitii Calderini Commentarii in Satyras Juvenalis. - Venetiis per Baptismum de Tortís 1482 die iii Augusti. fol. veau. tranche rouge, dos doré aux petits fus. Bel ex.
Edition en lettres rondes non chiffrée. 78 ff. sign. a-n iii, 59 lign. par page. Avec quelq. annotatt. margin. d'une main très ancienne.
Edition pas citée par Brunet, ni Ebert, ni au Catal. Sunderland.

Inc. Buma 6 * 673 - - cum duobus commentariis videlicet Domitii Calderini et Georgii Vallae. - Per Bonetum Locatellum Octavo Idus Martii 1492. fol. dem, rel. Marque typographique.
Edition en lettres rundes non chiffrée sign. AA i - NN iii, 62 lign. par page.
Exempl. bien conservé avec quelq. annotatt. margin. en MS.
Edition pas mentionnée par Brunet et Ebert, ni au Catal. Sunderland.

Inc. Buma 7 * 674 - - Domiti Calderini Veronensis ... Commentarii in Satyras Juvenalis. Impressum Mediolani per Magistrum Videricum Scinzenzeler anno 1492 die V Julii. fol. veau. Bel ex.
Edition en lettres rondes, sign. a ii - u iii à 61 lign. par page.
Edition pas mentionnée chez Brunet et Ebert, ni au Catal. de Sunderland.

Inc. Buma 8 * 675 - - Cum tribus commentis Antonii Mancinelli, Domitii Calderini, Georgii Vallae. - Nurnberge impressum est hoc opus cum tribus commentis per Ant. Koberger 1497 die vero VI Decembris. fol. veau. Très bel ex.
Edition en lettres rondes, 8 ff. préliminaires y compris le titre et l'index vocum ac rerum et 190 doubles pаges.
Edition pas mentionnée par Brunet et Ebert, ni au Catal. de Sunerland.
Très bel ex. avec ub ex-libris fait à l'eau forte per le Capt. Rotties ce 30 Aoust 1808.
 
Inc. Buma 9 * 620 - - Cum tribus commentariis videlicer Domitii Calderini, Georgii Merulae nec non Georgii Vallae. -  Impressum Venetiis per Symonem Bivilaqua Papiensem sans date. fol. dos de rél. doré.
Edition en lettres rondes non chiffrée. 4 ff. préliminaires av. sign. AA. 141 ff. sign. aa - && (ii). 65 lign, par page.
Trés bel. ex. d'une edition pas citée par Brunet et Ebert, ni au catal. Sunderland.

Inc. Buma 10 * 671 Juvenalis. - Merula, G., Enarrationes satirarum Juvenalis. - Impressa Tarvivii per Bartholomaeum de Confoloneris ... 1478. in fol. cart.
Edition en lettres rondes, 3 ff. préliminaires et 120 ff. non chiffrés à 45 lign. par page. Hauteur environ 28 cM.
Sauf une petite piqûre marginale en quelq. pages bel. ex. Voir Brunet vol. III pag. 16603.
 
Inc. Buma 11 * 679 Liber Satyrarum Junii Juvenalis etc. In fine: Habes ... Lector textum ... Juvenalis ... iterum emendatum ... diligentia Baccalarii Martini Herbipolensis Lipisensis civis ibidem a novo pressum anno 1502.
Edition en caractères Gothiques. 86 ff. non chiffrés sign. A - O iiij.
Les pages des satyres I-XI sont remplies de notes en MSS. d'une main très ancienne, Les autres satyres sans notes,
Persii Flacci ... satyrici unicus sed elegantissimus satyrarum liber. Hermanni Buschii Pasiphili Epigramma in Persium. - Les 3 dernières pages contiennent Hermanni Buschii Pasiphill in puellas Lipsienses Senarti. Sans lieu ni date (1500).
Edit. en caractères Gothiques, 18 ff. non chiffrés sign. A - C iij.
Les satyres de Perse en 24 lign. par page. Le poème de Busch en 28 lignes par page. Les pages de cet ouvrage ont chacune 2 piqûres.

B 7239 Buma * 677 Juvenalis familiare commentum c. Ant. Mancinelli esplanatione. Argumenta satyrarum Juvenalis p. Aut. Mancinellum. Impressum est hoc opus rursus in edibus ascensianis apud Parrhisios impensis Joannis Degane J. Waterloose et J. Horeweghe flandorum. Anno ... 1505. 4º. vél. Av. piqûres en marge dorsale.
6 ff. et 253 doubles pages à 54 ligb. en caract. gothiques. Non cité par Brunet, ni p. Sunderland.

D 907 Buma * 678 Juvenalis. - Argumenta Satyrarum Juvenalis per Antonium Mancinellum. Cum quattuor commentariis. - Venetiis Impressum ... per Joannem de Cereto alias Tacuinum de Tridino 1501 die vero X Decembris. fol. cart.
Edition en lettres rondes avec une figure xylographique sur le titre. 10 ff. de preliminaires et 205 doubles ff. sign. a - & iii.
L'exempl. avec quelq. petites piqûres sans nuire au texte.
Cette édition n'est pas citée par Brunet, Ebert, ni au Catal. de Sunderland.

D 910 Buma * 681 - - Commentarii Joannis Britannici in Juvenalem. In fine: Ex aedibus D Alexandri Paganini Venetiis 1516 die XVII Octobris.
Edition en caractères rondes. 5 ff. préliminaires et 141 ff chiffrés.

A 3647 Buma * 682 - - Satyra X, XI et XIV. Par. Gerardi Morrhij Campensis, apud collegium Sorbonae 1550. 4º.
33 pages non chiffrées. Av. marque typograph. s. le titre. Av. annotatt. en mss.
A 3676 Buma * 774 Juvenalis, Persius. (in fine) Venet. in aedidus Aldi et A. Soceri. Меnse Augusto 1501. cart.
76 doubles pages, parce que les chiffres 61 et 74 sont employés deux fois. Av. l'ancre aldine s. les titres. Hauteur 15½ cM.
Exempl. superbement conservé et très rare.
A 3677 Buma * 775 - - - - Venetiis, in aedibus Aldi, mense augusto. 1501. pet. in-8º vél.
Edition de 78 ff., non chiffrés. Sans l'ancre aldine et av. la souscription en lettres italiques. Hauteur 18 cM.
Bel exemplaire et très rare.

A 3678 Buma * 776 - - - -  (Lugduni absque anno) pet. in-8º. 78 ff. non chiffrés.
Cette contre-façon de l''edition Aldine (1501) diverse de la souscription italique et les mots grecs dans les deux dernières lignes ne sú trouvent pas.
Horatii poemata in quibus multa correcta sunt et institutiones suis locis positae, commentariorum quodam modo vice fungantur etc. (Lugduni absque anno)  pet. in-8º.
Le titre porte une fleur de lis rouge. A la troisième page la 4e ligne se trouve Venetiis tertio calendas April. V.DIX.
En 1 vol., vel. estampé. Bel exemplaire de ces deux éditions rares. Hauteur 18 cM.

A 3681 Buma * 779 - - - - Venetiis in bibliotheca sancti Bernardini. (In fine) Impressum Venet. impensis domini Bern. Stagnini de Tridino Montisserrati. 1530. die X. Novembris. av. front.
Ajouté: Synceri Sannazarii, De partu Virginis, etc. (In fine) Venet. in edibus domini Bern. Stagnini. Mense Junij. 1531. Mouillé. - En 1 vol. 24º. d. vél.

A 3682 Buma * 780 Juvenalis et Persius, Satvrae. (In fine) Basil, apud Valentinum Curionem 1531. d. rel. Les satyres de Persius av. beauc. d'annot, marginales en mss.
67 et 14 doubles pages. Av. marque typogr. col. Hauteur 15 cM.

A 3685 Buma * 782 - - - - Satyrae c. annotat. in marg. adj. Par. Sim. Colinaeus 1535?, 4 l. En 1 vol. in-8º. veau, dos doré aux pet. fers, tranche jaspée rouge. Bel ex. rare.
64 et 12 double pages. Av. marque typograph. Hauteur 16,3 cM.


J.J. Cornelissen

>> begin

HANDSCHRIFTEN MET SPREEKWOORDEN

Tentoonstelling in de Provinciale Bibliotheek van Friesland oktober - december 1989
• Zenobius, Verzameling Griekse spreekwoorden. Afschrift uit het begin van de 17de eeuw door onbekende hand, in elk geval niet (zoals voorafgaande Jamblichus) door Johannes Arcerius Theodoretus. In: 36 Hs, blz. 359-445. Herkomst: universiteitsbibliotheek Franeker.
De Griekse sofist Zenobius was leraar te Rome tijdens de regering van keizer Hadrianus.
• Stromateus seu Farrago proverbialium versuum. J. Scaliger collegit et concinnavit. Lugd. Bat. 1600.
Op doorschoten bladen heeft Everardus Bronchorst de gedrukte Griekse tekst in het Latijn vertaald en achterin nadere uitleg geschreven, meerdere malen met vermelding van Nederlandse spreekwoorden. 64 Hs. Herkomst: universiteitsbibliotheek Franeker.
Bronchorst (1554-1627) was hoogleraar rechten in Wittenberg, Erfurt en Leiden.
• Nederlandse gezegden met Latijnse verklaring, alfabetisch gerangschikt op hoofdwoord, 1803. 135 Hs. Herkomst: onbekend.
• Der oude vrije Friesen spreeckwoorden. Eigenhandig handschriftje van C.G. v. B. Carel Georg van Burmania* 1614, 213 Hs. Herkomst: bibliotheek Halbertsma.
Uitgegeven door J.H. Brouwer en P. Sipma. Assen 1940.
* Cornelius Gulielmi van Beveren; vgl. Friese spreekwoorden, verzameling 1614],
• Frieske bywirden so az me da deijs en miels onder de lijoe in de Frieske tael bruke. Der oude vrije Friesen spreekwoorden... Geschreven door S.A. Gabbema, ca. 1670. 214 Hs. Herkomst: bibliotheek Halbertsma
• Aantekeningen op eenige Oud-Friesche spreekwoorden. Ca. 1900, bij 214 Hs. Herkomst: bibliotheek Fries Genootschap.
• Frieske bywirden. Afschrift door J.A. de Chalmot (1734-1801). Gebruikt door prof. E. Wassenbergh. 214a Hs. Herkomst: universiteitsbibliotheek Franeker.
• Frisiaca adagia. Verzamelband: A. Telting, vergelijking van twee handschriften van Der oude vrije Friesen. spreekwoorden; P. Scheltema, Friesche woorden, zegswijzen, sreuken enz., meest gebruikelijk bij de Friesche boeren in de landbouw: C. Salverda, Friesche spreckwirden. 217 Hs. Herkomst: bibliotheek Halbertsma.
• Friese spreekwoorden met Nederlandse verklaring, van de hand van P.C. Scheltema. 2 din. 218 Hs. Herkomst: onbekend.
• P.C. Scheltema, Verzameling van een aantal spreekwoorden van kerk en school, naar de spreekmanieren van dien tijd en in het Nederduitsch overgeset. "Present aan ds. Halbertsma". 219 Hs. Herkomst: bibliotheek Halbertsma.
• J.H. Halbertsma, Anecdoten, spreckwirden (etc.). 220 Hs. Herkomst: bibliotheek Halbertsma.
• Oistfriesische Redensarten... von Johanne Cadovio Müllero, pastore in Stederdorf, 1691. In: 275 Hs, blz. 69-88. Herkomst: bibliotheek Halbertsma.
• J. Drusius, Proverbia Hebraica (Collatio sententiarum Heb. cum Gr. et Lat.). In: 724 Hs, eigenhandig handschrift. Herkomst: universiteitsbibliotheek Franeker.
• Sprekwirden. Negentiende-eeuwse verzameling Friese spreekwoorden. Uitgegeven door S.L. v.d. Burg in Frysi n jrg. 1 nr. 4-5, 8-9, 15, 20 (jan. mei 1916). Hs 798. Herkomst: S.L. v.d. Burg.
• Gedichten, spreekwoorden, anecdoten enz. Gedeeltelijk in het Latijn en het Frans. Verzameld en deels eigenhandig geschreven door E.M. van Burmania. 969 Hs. Herkomst: E.M. van Burmania.
• Twaalfduizend Vriesche spreekwoorden, gezegden. verzameld in de talen... en overgebragt in de tegenwoordige taal door P.C. Scheltema. 12 din. 974 Hs. Herkomst: onbekend.
• W. Dijkstra, Friesche spreekwoorden en gezegden, niet voorkomende in Uit Frieslands volksleven, deei II. biz. 277 en volgende. Op 5 juli 1910 aangeboden aan de redactie van De Vrije Fries. Hs 1124. Herkomst: Fries Genootschap(?).
• J.H. Hoeufft, Taalkundige aanmerkingen op eenige Oud-Friesche spreekwoorden. Kopij voor het in de tweede uitgaaf, Breda 1815, opgenomen register: met toegift en ontdekte drukfeilen. Hs 1187. Herkomst: bibliotheek Fries Genootschap.
• Epo Sjuck Burmania Vegelin van Claerbergen, Frases: Nederlandse spreekwoorden met Latijnse vertaling, in alfabetische volgorde, ca. 1750. Hs 1417. Herkomst: bibliotheek Fries Genootschap.
• Latijnse spreekwoorden met Nederlandse equivalenten. In: Hs 1631. Herkomst: Fries Genootschap.
• Frisismen end Fryske sprekwirden. In de Iduna-spelling. ca. 1850. Hs 1722. Herkomst: onbekend.

>> begin

VEILINGCATALOGI VAN FRIES BOEKENBEZIT (18de eeuw).

Kleine tentoonstelling (20 nrs.) in de Provinciale Bibliotheek van Friesland te Leeuwarden, juni - september 1990.

◊ 1. Register van een mooy party welgeconditioneerde boeken ... dingsdag den 7 May 1748 en volgende dagen ... Leeuwarden, by Gysbert Roder, boekverkoper in de Groote Hoogstraat, alwaar de registers uitgedeelt worden. - Pa 876
◊ 2. Catalogus eener fraaye verzameling van regtsgeleerde en historische boeken nagelaten door Eduard Marius van Burmania ... dingsdag, woensdag en donderdag den 1, 2 en 3 december 1789 op de stads schutters doele te Leeuwarden. Franeker, by Dionysius Romar, boekverkoper aan de Voorstraat, by wien de catalogus gratis wordt uitgegeeven. - Pb 13679

◊ 3. Catalogus van eene wel geconditioneerde verzameling, waaronder vele net gebonden boeken ... nagelaten door ... B. van Weemen ... maandag den 18 van herfstmaand (Sept.), en volgende dagen, ten huize van wijlen de juffrouw wed. B. van Weemen, vooraan in de Slotmakerstraat ... te Leeuwarden. Leeuwarden, bij J.W. Brouwer en P. Wiarda, by wien de catalogus gratis wordt uitgegeven. - Pb 13692
◊ 4. Catalogus van een goed gedeelte deftige, curieuse, en wel-geconditioneerde boeken ... nagelaten by ... Johannes Krak ... 11 Maart 1783 en volgende dagen. Leeuwarden, by Abelus Siccama [op de Eewall], alwaar de catalogen uitgedeelt worden. - Pb 13759
◊ 5. Catalogus van een fraaye versameling ... boeken ... dingsdag den 11 April 1752 en de drie volgende dagen ... Leeuwarden, by Gysbert Roder, boekverkoper in de Groote Hoogstraat, alwaar de catalogus worden uitgedeelt, 1752. - Pb 13760
◊ 6. Bibliotheca Gemmenichiana ... Zachaeus a Gemmenich toe Kingma ... in aedibus vulgo de stads doele: ad diem den 14. Octobris 1720 ... Leovardiae, apud J. Scheverstein seniorem & J. Scheverstein juniorem, ubi catalogi distribuuntur. - A 3460

◊ 7. Bibliotheca Schultensiana ... Johannes Jacobus Schultensius ... die Lunae 18. Septembris et seqq. 1780 ... Lugduni Batavorum, apud Henricum Mostert, ubi catalogi distribuuntur solutis duodecim stuveris. - B 5162
◊ 8. Catalogus van eene kostbaare en zeer net geconditioneerde verzameling van boeken ... nagelaaten door Adrianus Heringa ... en deszelfs zoon Volkert Heringa, welke zullen verkogt worden te Leeuwarden ... ten huize voormaals door den heer D. van Haaren bewoond, op dingsdag den 17 April 1798 en volgende dagen. Franeker, by Dionysius Romar, by wien de catalogen te bekomen zyn. - B 5288
◊ 9. Catalogus librorum, maximam partem juridicorum, historicorum, et miscellaneorum ... maandag, dingsdag, woensdag namiddag, en donderdag, den 21, 22, 23 en 24 July 1794, in het heeren logement. Harlingen, door V. van der Plaats, by wien de catalogus gratis kan worden afgehaald. - B 5289
◊ 10. Bibliotheca historica ... Sicco a Goslinga ... in aedibus vulgo dictis de Toren van Babel, ad diem Lunae III. Martii 1732 & seqq. Leovardiae, apud Henricum Strik, bibliopolam, qui solus heic loci distribuit catalogum. - B 13855
◊ Vgl. uithangteken Toren van Babel
◊ 11. Catalogus insignium et praestantium praecipue theologicorum et historicorum librorum ... Gysbertus Fontein ... 27 Novembr. MDCCLXX et seqq. ... in aedibus A. Halma ... Franequerae, apud Henricum Dionysium Lomars, 1770. - B 13914
◊ 12. Bibliotheca Vriemoetiana ... Emo Lucius Vriemoet ... [Franequerae) in aedibus cl. defuncti ad d. 7 Aprilis MDCCLXI, et seqq. Leovardiae, apud Abrahamum Ferwerda. - C 16683
◊ 13. Bibliotheca Wesselingiana ... Petrus Wesseling ... in aedibus clarissimi defuncti, in platea, vulgo, de Poelenburgsteeg, die Lunae VII. Octobris et seqq. diebus 1765. Trajecti ad Rhenum, apud Abrah. a Paddenburg et Guill. Dav. Gromme, bibliopolas. Voor de catalogus moet 2 stuivers voor den armen betaalt worden. - C 18950
◊ 14. Catalogus insignium & praestantium diversis in linguis & facultatibus librorum ... Danckert de Kempenaer ... / Catalogue des livres ... C.D. comte d'Aumale ... die lunae 13 Februarii & seq. 1747. Leovardiae, excudit Henricus Strick, bibliopola [prope Curiam], apud quem distribuuntur catalogi. - 221 AW
◊ 15. Bibliotheca Balckiana ... Leeuwarden: Hendrik Strik & R.J. Noordbeek ... [20 maart 1753; prof. iur. Dominicus Balck †1750] - 222 AW (ingebonden bij 221 AW)

◊ 16. Bibliotheca Aylviana ... Tetardus ab Aylva ... Leovardiae die VI. Martii MDCCLVIII ... in plateo vulgo de Kerkstraet. Franequerae, apud Petrum Romar. - 223 AW (ingebonden bij 221 AW)
◊ 17. [Gemme van Burmania] ... Lundi le 24 Mars 1760 [et suivants] - 224 AW (ingebonden bij 221 AW)
◊ 18. Catalogus van een deftige party Latynse, Franse en Nederduitse boeken ... Wilh. Henr. Frieswyk ... Maandag den 7 January 1765 en volgende dagen ... Leeuwarden, by H.A. de Chalmot [by de Lange Pyp], 1764. - 225 AW (ingebonden bij 221 AW)
◊ 19. Bibliotheca Schraderiana ... Joannis Schraderi ... die Lunae 27 Septembris et seqq. diebus 1784, in aedibus clariss. defuncti ... Franequerae Frisiorum, apud Dionysium Romar, ubi etiam catalogi distribuuntur. - 227 AW
◊ 20. Catalogus van eene fraaye verzameling van Fransche, Latynsche, Engelsche en Nederduitsche boeken ... D. van Haren ... ten huize van bovengemelden, te Leeuwarden, op de Ewal, op dingsdag den 23 Februarii 1796. Franeker, by D. Romar, boekverkoper, 1796. - 949 Hs

>> begin

LITURGISCHE HANDSCHRIFTEN
14e-16e eeuw.
Kleine tentoonstelling in de Provinciale Bibliotheek van Friesland, oktober-december 1990.

1. Fragmenten met muzieknoten - Latijn.
Perkament, folio.
676 Hs.

2. Fragment met muzieknoten - Latijn.
Perkament, folio.
Herkomst: J.H. Halbertsma.
677 Hs.

3. Hieronymus-bijbel - Latijn.
14e eeuw.
Perkament, folio.
Leren band met rolstempels; sluithaken ontbreken.
Herkomst: universiteitsbibliotheek Franeker.
680 Hs.

4. Nieuw Testament volgens Hieronymus/Alcuinus - Latijn.
1 april 1452, Broeders des Gemenen Levens te Zwolle.
Perkament, folio.
Leren band met ruitversiering: klavieren op snee.
Herkomst: universiteitsbibliotheek Franeker (geschenk van Gedeputeerde Staten van Friesland).
681 Hs.

5. Liturgische gebruiken der Premonstratenzerinnen - Nederlands.
1566, Augustinus Hendrikz te Wanswerd.
Papier, 4º.
Band uit ca. 1700.
Herkomst: zusters Syts Keympes Donya, Syts Burmanya en Ansck Burmanya van klooster Bethlehem bij Oudkerk.
687 Hs

6. Psalmboek met o.a stamboom Jesse - Latijn.
ca. 1340.
Perkament, 12° of klein 8°.
Moderne halfleren band.
Herkomst: familie Ziorda (Sjoerda), 15e eeuw; J.H. Halbertsma.
688 Hs.

7. Kloostergezangen (winterdeel: eerste Advent t/m Paaszaterdag) - Latijn.
ca. 1520, mogelijk Sint Catharinaklooster in Den Briel.
Papier, folio.
Leren band met losse stempels in ruitvormige versiering; koperen beslag; beide sluithaken ontbreken.
Herkomst: Augustinessenklooster Zoeterbeek te Deursen/Ravenstein (NB).
6168 Hs.

8. Fragment met Gregoriaanse psalmen - Latijn.
ca. 1500, Nederland of Duitsland.
Perkament, half blad folio.
Herkomst: J.L. de Jong.
Hs 14.

9. Door Premonstratenzerinnen gebruikte teksten bij Heilig Oliesel en begrafenis - Latijn.
1563 in opdracht van IJsbrand Harderwijk, abt van klooster Lidhum.
Perkament, 4º.
Leren band met o.a. Fides-stempel (halve figuren); een sluithaakje ontbreekt.
Herkomst: Fries Genootschap.
Hs 1192.

10. Fragmenten van een misboek - Latijn.
15e eeuw.
Papier, folio.
Herkomst: E.H. Lasonder, Utrecht; G. Halbers, Goutum; Fries Genootschap (G.H. van Borssum Waalkes, Huizum, 1894).
Hs 1585.

11. Psalmboek - Latijn.
15e eeuw.
Perkament, 364x260 mm, 167 bladen. Te restaureren!
Leren band met o.a. Fides-stempel (hele figuren); koperen beslag; beide sluithaken ontbreken.
Herkomst: Friesland (1569 Douwe Tjallesz. en Pieter Gossesz. kerkvoogden, 1575 Jacobus Ludovicuszoon alias Ricardus uit Vlaanderen, bedienaar van de school van Lekkum?); Jezuïetenstatie Leeuwarden.
Hs RK 1.

LITERATUUR
Andrew Hughes, Medieval manuscripts for mass and office: a guide to their organization and terminology. Toronto 1982.

>> begin

Universiteit/Bibliotheek van Franeker
Verloren/Behouden voor Friesland

De Tweebakstrommel - Personeelsorgaan provincie Friesland, 21e jaargang, no. 4, 28 februari 1990
Dat Friesland geen universiteit meer bezit, wordt door velen betreurd. De Staten van Friesland hebben in 1585 te Franeker een universiteit gesticht, de tweede van de Noordelijke Nederlanden na die van Leiden (1575). De derde, de universiteit van Groningen, is in 1614 opgericht. Door een besluit van Napoleon (onderwijsreorganisatie) werd de universiteit van Franeker in 1811 ten gunste van Groningen opgeheven. Het athenaeum van Franeker (1815-1843) was een beperkte voortzetting van Frieslands universiteit. De universiteits- respectievelijk athenaeumbibliotheek van Franeker is voor Friesland behouden gebleven: zij vormt de basiscollectie van de in 1852 geopende Provinciale Bibliotheek van Friesland. Zo is het gegaan, maar als . . .
Ubbo Emmius - Bernardus Furmerius
De stichting van haar universiteit in 1614 heeft Groningen in hoofdzaak te danken aan het ijveren van de Oostfries Ubbo Emmius, die sedert 1594 rector was van de Latijnse school (het gymnasium) van de stad. Emmius werd dan ook de eerste rector magnificus, daarnaast was hij de eerste hoogleraar Grieks en oude geschiedenis van de Groninger universiteit.
Sibrandus Lubbertus, de belangrijkste hoogleraar van Franeker, ook een Oost-fries, heeft in het voorjaar van 1605 in de statenvergadering te Leeuwarden door de statenleden Theodoretus Tiara en Andreas Hiddema de benoeming van Ubbo Emmius trachten te bewerkstelligen tot hoogleraar te Franeker in de Griekse of Latijnse taal, of één van deze vakken in combinatie met geschiedenis. Keimpe van Donia, curator (bestuurder) van Frieslands universiteit, Benno Meinsma, raadsheer in het Hof van Friesland, afgevaardigden van de elf steden en anderen hebben dat verhinderd. Daar was de Leeuwarder Bernardus Furmerius het mee eens, zoals hij schrijft in zijn Diarium (Latijns dagboek) 1603-1615, dat als handschrift met signatuur Hs 1184 bewaard wordt in de kluis van de Provinciale Bibliotheek van Friesland
Furmerius, die in 1597 door de Staten benoemd was tot historieschrijver van Friesland als opvolger van zijn leermeester Suffridus Petrus, was bepaald geen vriend van Ubbo Emmius. Deze had namelijk Suffridus Petrus aangevallen en diens opvatting van de oudste Friese geschiedenis als onjuist en onbetrouwbaar aan de kaak gesteld. Ubbo Emmius was door zijn kritisch vermogen en archiefstudie de eerste moderne Friese historicus.
Als men Ubbo Emmius wel in Franeker benoemd had, zou dan misschien helemaal geen universiteit in Groningen gesticht zijn? Dan zou Friesland ook nu nog een universiteit gehad hebben.
De Franeker bibliotheek
Het gaat natuurlijk te ver om de Leeuwarder Fries Furmerius er de schuld van te geven, dat Franeker/Friesland geen universiteit meer heeft. Daarentegen is wel met enige zekerheid te zeggen dat de Franeker bibliotheek dankzij of in ieder geval mede dankzij een Groninger hoogleraar, namelijk J.R. van Eerde, voor Friesland behouden is!
Tweemaal, in 1813 en 1843, heeft men geprobeerd de bibliotheek van de voormalige universiteit resp. van het voormalige athenaeum van Franeker naar Groningen over te brengen.
W. de Crane
In 1843 hebben het Fries Genootschap, gouverneur M.P.D. baron van Sytzama en Gedeputeerde Staten geijverd voor behoud van de Franeker athenaeumbibliotheek voor Friesland. De Staten van Friesland aanvaardden in juli 1844 de door de Koning aangeboden Franeker bibliotheek in bruikleen. Men heeft geheel gehandeld in de geest van de eerste voorzitter (1827-1834) van het Fries Genootschap, Jan Willem de Crane, die op 31 maart 1842 was overleden.
De Crane, 1758 te Hoorn geboren, was in 1788 dankzij curator Daniel de Blocq van Haersma tot hoogleraar Latijn en Romeinse geschiedenis aan de universiteit van Franeker benoemd. Als voorzichtig patriot had De Crane altijd een goede verstandhouding met ambtgenoten zoals H.W. Tydeman en curatoren zoals A.G. Camper. IJverend voor de rechten en belangen van de in zijn tijd zwaar beproefde hogeschool heeft hij onbetwistbaar vele netelige aangelegenheden in een goede richting weten te leiden. Als bibliothecaris (1805-1811/1816) heeft hij zich na de opheffing van de universiteit in 1811 ingezet voor het behoud van de Franeker bibliotheek. De belangrijkste rol speelde in deze kwestie echter zijn vriend A.G. Camper, de curator.
A.G. Camper
Adriaan Gillis Camper was van 1802 tot 1805 curator van de Franeker universiteit. Op uitnodiging van het Departementaal Bestuur van Friesland ontwierp hij een plan tot instandhouding en verbetering van de academie. Dit Memorie van 1803 vindt men in Boeles I, 126-148. In 1807 werd Camper benoemd in de Commissie ter formatie der openbare en koninklijke hogescholen. Op 24 juni 1811 ontving hij op Klein-Lankum te Franeker Cuvier, die met Noël van keizer Napoleon opdracht had gekregen de instellingen van openbaar onderwijs te inspecteren, om daarna een voorstel te doen over hun inlijving in de keizerlijke universiteit. Camper werd in 1812 tot rector van Groningen benoemd met het oppertoezicht over het gehele openbare onderwijs in een groot deel van het land. Omdat hij niet naar Groningen wilde verhuizen, maar in Franeker wilde blijven wonen, werd hij in plaats van rector inspecteur. Hij was tevens belast met de herziening van de wetgeving voor het hoger onderwijs. Duidelijk zal zijn, dat hij in feite Franeker gered heeft. Na de Franse tijd hielp hij als president-curator (1815-1820) het Franeker Athenaeum tot stand brengen.
J.R. van Eerde
Een medestander inzake het behoud van de Franeker bibliotheek vond Camper in de Groningse hoogleraar Jan Rudolf van Eerde. In het zogenaamde Conseil Academique was het plan gevormd, om de bibliotheek van Franeker met die van Groningen te verenigen. Men wilde Eerde benoemen (18127), om dit werk ten uitvoer te brengen en de boekenj van Franeker naar Groningen te verhuizen. Van Eerde heeft dit tegengehouden. Friesland heeft mede aan hem het behoud van de Franeker bibliotheek te danken, terwijl Groningen dankzij hem nog haar universiteit bezit.
Een verklaring voor Van Eerde's inzet voor het behoud van de Franeker bibliotheek is wellicht te vinden in het feit dat hem in 1805 door de curatoren van de Franeker academie onderhands het ambt van (tweede) hoogleraar Latijn was aangeboden, dat hij echter gemeend had niet te moeten aanvaarden. Van Eerde werd op 25 augustus 1806 tot hoogleraar Romeinse oudheden te Groningen benoemd. In 1816 werd hij tevens bibliothecaris van de universiteit.
NASCHRIFT
Na de opheffing van het Rijksathenaeum van Franeker in 1843 werd de bibliotheek naar Leeuwarden overgebracht. De Provinciale Bibliotheek van Friesland, werd in 1852 voor het publiek geopend.

>> begin

De bibliotheek van Meerman

De Tweebakstrommel - Personeelsorgaan provincie Friesland, 19e jaargang, no. 16, 17 oktober 1988, blz. 27.
In de zomermaanden van dit jaar zijn in de PB Arabische, Hebreeuwse en Griekse handschriften tentoongesteld: er is een tentoonstellingscatalogus ter inzage. De handschriften maken deel uit van de collectie Franeker (universiteit 1585-1811, athenaeum 1815-1843). Vier van de Griekse handschriften zijn door het Athenaeum in 1824 gekocht op de veiling van de Bibliotheca Meermanniana te 's-Gravenhage. Een exemplaar van de veilingcatalogus is in de PB aanwezig (sign. 238 AW). Het stamt uit het bezit van de Hagenaar Gerrit Outhuys, predikant te Minnertsga van 6 december 1812 tot zijn overlijden op 30 januari 1835. Outhuys heeft voorin een aantekening gemaakt over de bibliotheek van Meerman en een laatste ontmoeting met deze in 1812. Ook heeft hij er een niet afgemaakt vers in geschreven.
Meerman
Johan Meerman ('s-Gravenhage, 1753. 1815), heer van Vuren en Dalem, stamde uit een Delfts-Leids regentengeslacht. In 1771 erfde hij een groot vermogen en een uitgebreide bibliotheek van zijn vader. Hij promoveerde te Leiden in de rechten in 1774, maakte daarna grote reizen en wijdde zich verder voornamelijk aan historische studiën en aan de uitbreiding van zijn bibliotheek.
Tot de omwenteling van 1795 was hij lid van de Leidse vroedschap en lid van de Staten-Generaal, later werd hij lid en voorzitter van het Departementaal Bestuur van Holland (1801), directeur-generaal van Kunsten en Wetenschappen (1806) en senator (1811). Alleen als bibliofiel is hij bekend gebleven.
Zijn enorme bibliotheek, rijk aan de zeldzaamste boeken en handschriften, vermaakte hij aan de gemeente 's-Gravenhage, die dit legaat evenwel, gedreven door een onvergeeflijke kortzichtigheid, niet aanvaard heeft. Bij de verkoop in 1824 ging een belangrijk deel naar Engeland, een gedeelte werd gekocht door de zonderlinge bibliofiel Willem Hendrik Jacob baron van Westreenen van Tiellandt (1773-1848), die zijn bezittingen aan het rijk vermaakte en de stichter werd van het in 1852 geopende en nu nog bestaande Museum Meermanno-Westreenianum te 's-Gravenhage.

Museum Meermanno-Westreenianum
Dit Museum van het Boek in Den Haag, Prinsessegracht 30, is geopend op maandag tot en met zaterdag van 13.00 tot 17.00 uur. De toegang is gratis. In de boekenzaal (boven) uit 1851 zijn in kasten en vitrines handschriften, wiegedrukken (incunabelen) en andere kostbare boeken (vast) opgesteld. Beneden worden (wisselend) tentoonstellingen gehouden over uiterlijke aspecten van het boek, zoals boekbanden, boekillustraties, typografie en marmerpapier.

Outhuys' aantekeningen
"De geleerde N.G. van Kampen in zijn werk getiteld Afrika en deszelfs bewoners, 3 d. p. 329 van een Handschrift van een Franschman, de la Croix, over Abissynië sprekende, hetwelk onze landgenoot, de beroemde J. Meerman, uit desselfs kostbare Boekerij aan de Duytschen geleerden P.J. Bruns tot het vervaardigen van zijne Geographie van Afrika in 1793 geleend had, zegt p. 328 van die Bibliotheek dat zij tot onherstelbaar nadeel voor geleerdheid en letterroem in ons vaderland, in spijt van den wil des overledenen, in 1824, openbaar verkocht, en, gelijk zoo veel uit Nederland, meest naar Engeland is gegaan.
Ik herinner mij dat bij de laatste ontmoeting die ik in 1812 met den groten en goeden bezitter van dezen boekenschat in 's mans woning had en (waarbij ik) de bibliotheek voor het laatst aanschouwen mocht, ik hem mijnen wensch te kennen gaf dat hij zijne bibliotheek, opdat dezelve na 's mans dood niet verstrooid mocht geraken, aan zijne geboorteplaats 's-Gravenhage bij uitersten wille maken zoude. Meerman beantwoordde mijnen vrijmoedigen wensch met eenen vriendelijken glimlach. Mijn wensch is vervuld geworden, de bibliotheek door hem aan 's-Gravenhage vermaakt, dan helaas
Die Boekenschat,
Mijn Vaderstad,
Kon U in eigendom behoren.
Maar nu door eigen onverstand,
..... [verloren]."

>> begin

>> begin