>> HOMEpage

Minne van Holdinga (Landsberg a.d. Lech/Beieren)
aan
Haye van Camminga (Leeuwarden*) 1554 en 1556

Bron: Tresoar brievencollectie Gabbema, originelen
Internetuitgave: M.H.H. Engels, februari 2025 (voorlopige versie)
N.B. Nog middeleeuws Latijn - bijv. michi en nichil i.p.v. mihi en nihil, benefitio en offitio i.p.v. beneficio en officio - met veel afkortingen en woorden met een figuurlijke betekenis.
>> vertaling brief 1554 resp. 1556

[1554]
Salvebit praestantia tua D. Camminga avuncule tam spectatissime quam amantissime Theophilus ab Herema
Thyardanique nominis, familiaeve fratres, juvenes ornatiss., biduum nuper apud nos commorati, ad altiorem
ingenii cultum capessendum Bononiam ... perfecti sunt. Ex his cum de domesticorum meorum tum imprimis tua
bona valetudine non sine magna animi gratulationem certior factus sum. Mortes vero amicorum praecipue domini
Amelandiae fratris tui avunculi observandi.. mei, dilectiss. ... sororis meae piae memoriae (etiamsi uterque
ante annum iam tum obierat) per singular.. debitaque mea erga istos observantia pietateque, non potuerant
non consternatum me reddere, ut nichil ab omni parte beatum, nichil diuturnum omnino in reb. humanis
esse oporteat, et hoc nimirum ubique secum defert, suaeque vitae Comedia, huiuscemodi casib. hoc nostrum
aerumnarum diluvium nusquam non gentium plenum existit, neque enim aliud hercle (summatim dicam) in hoc
cataclysmo, quam perpetuus labor et dolor. Depraecabor sedulo quam extremum ipsis debeo, ut bene sit
inanib. istorum omnium. Nunc vero magnifice d. avuncule, gratulor plurimum tibi de nova ista, hoc est,
haereditaria honoris accessione, si quid ex animi s..a. commodeque valeas, resque omnes tuae, ut et spero et opto,
incolumi maneant statu, non possum non dominationis tuae idem gtatularis, qu. felicitate tua non serus
hic mea afficor perfruorque. Ita haeres michi in medullis avuncule mi, ex suavissimae quondam
literariae militiaeque consuetudine tua, qua benevolentissimus et humanissimus erga Nepotem exoticum illum tuum
extististi, ut igniculum desiderii tui etiamnum aegerrime certe feram, frequentiorque certe essem ad te
in isto literario officio scribendique munere, Clarissime atque amantissime d. parens. Verum nosti tute
colorem meum plusquam iustum, id est, remotissimam locorum distantiam intercapedinemque, occasionem
quoqu.. scribendi est raram ut nullam, tabellionum denique summam aut perfidiam aut negligentiam
ut Reip. meae summas occupationes omittam, cui non serus ac draco quispiam hesperius incubo.
Quare admirari desinas domine parens splendidissime mi velim, si literarum mearum intervallum lon-
gius expectationem tua fuerit. Immensum alioque est, quod benignitati tuae debeo, ab ingratitudinem
alias non serus abhorrere soleo, atque achilles ille homericus à mendacio olim. de meis
rationibus, ne nescias, d. parens colendissime, valeo cum familiola benefitio dei
quam rectissime, quinque liberorum superstitum parens, uxorcula propiam septimo puerperio, conditio
mihi contigit liberalitate principis Alberti mei non illiberalis, neque non lauta, quamquam valde onerosa
et laboriosa, et quae me nunquam feriati sinit. Novarum vero boni nichil, nisi quam nobilissima passim
germaniae nostrae pars bellorum difficultatibus turbetur cruciatur quatiaturque plane misere, rerum
eventu nichildum certo. Dominus deus opt. max. omnipotenti suo nutu dignabitur demum per his laeta
reponere. Signa sunt irati dei, qui ad huc modum humanum genus adversitatibus aut exercere
aut purgare (ut cuique maxime expedire, suaeque maiestati visum noverit) solet. Habes
candidissime d. avuncule summam rationem mearum tum etiam reip. germanicae quis ordo, quae
facies et conditio sit, Tuae nunc humanitatis erit. Importunitati nepotis ignoscere velim.
Item hactenus audaciae, charitas singularis me tui, non potuit non evocare. Coniunx mea
praestantiae tuae, reverentissime (ut par est) se, et quidem de meliore nota commendet, nichilque
aeque dolet, quam per dominationam tuam nuperrima frisiaca perfectionem nunquam videre licuerit. Ut
Magnificentiae tuae gubernatio ista tam inclytae insulae tuae sit apprime faelix et fausta propitiaque,
atque deo (ut digna est) quam diutissima valde equidem precor. Bene vale avuncule
observandissime domine mi et illustrissime et ornatissime, et Mennam Holdinganum nepotem ex sorore
reverentissimum semper tui (ut certe est) habeto. Nisi humanitati tuae incommodum molestumque
noscerem, cuperem Nomenclatorem mihi in amicis, meique studiosis salutandis inprimis
se exiberet, dicas velim primario pastori tuo obsequium meum, amico quondam meo. Raptim apud
Landsperganam Lijci pridie nonarum Martij [= 6 maart, dinsdag] anno d. 54.
Magnificentiae et Praestantiae tuae ex sorore
nepos, nolis velis, imo ad quavis obsequia deditissimus
Mennas ab Holdingen ..
Landsperganam ditioris pretor ut. judex.

[Adres:] Magnifico et Nobili Viro d. Haionj á Cammingh
dno. Amelandiae, dno. Avunculo suo omnibus modis
observandissimo et colendissimo
Amelandt

Landsberg aan de Lech ca. 1580

>> begin

[1556]
foto 513] S.P.D. Ruminantem atque adeo saepiuscule fluctuantem
cogitationis Salo Magnifice haeros Amelandiae, Avuncule ornamentis
omnibus clarissime, quidnam potissimam agressurus sim, ut tibi
intimam animique mei propensum gratamque aliquam significationem
pandam, in sinumque effundam. In tribus plerumque destitui me
videor. Aut enim offitio linguae, paupertatique atque adeo infantia
sermonis, iuxta mecum, tibi perspecta. Aut malefeciati offitii mei
magnitudine assiduateque. Aut plane grammatophororum
penuria avocor. Neque enim id ipsi tibi revocanti ad calculum
Magnifice parens, mirum videri debebit; deus equidem bone.
quanta me ab invente etate, cum in exteritum in patria,
humanissima comitate, paterna pietate, Maecenas unicus.
quanta beneficiorum congerio, singulatique benevolentia
ornaris, affeceris, complexusque fueris? quibus, inquam, Nepotem
Mennatem tuum adite, haud secus, quam, ut chrias Nubes,
attraxeris. Ut iure optimo mihi felicissimus, albaeque galinae
filius, super indicatus sim, divinaeque bonitati id saepe non potuerim non
acceptum referre, dumque in hac sylva mесum oberrem, ecce
bonis avibus (qua esse soles pietate erga Nepotem semper praeditus)
Ultro tu mihi scribendi argumentum per ornatissimum atque adeo non poenitendae
eruditionis virum D. Fridericus Viaera suppeditasti. Quibus eidem
exoptatissimis literis, deus sancte, quantum mihi letitius obiereris?
quoties eas exosculatus sum? Tu quam benevolentius
tuae gratia me plenissime erant, tum certe quod à dulcisti integerrimoque
parente meo perfectas videbam. Quocirca fortissime atque adeo humanissime
vir, etsi nunc referendis gratiis (ut succincte dicam)
ineptus existam, nichilominus in magnis et voluisse subinde
iuvabit, dixerim. De anima vero tuo narras mihi litigiosi
foto 515] negotii cuiuspiam, nescio quod, ominosum in auspicatumque exordium
Faxit dominus deus Opt. Max. dominationi tuae fabula haec,
auspicatissimam (id quod futurum confidam, tuque per singulari tua
prudentia, solidissima eruditione, dexterrima denique industria
in hoc non infeliciter desudare videberis) sortiatur catastrophen.
Ad paragraphum istum de matre, et doleo, et displicet inprimis
vellemque non ita indulgeret affectibus suis. Quod me quando
nobis tantum apud te exitiosum foret, etiam atque etiam Avuncule mi
velim. Quod in calce literarum exoticum illum tuum Nepotulum,
si quando ei patrios lares benefitio dei revisere contingeret, In amicitiam
tuam humanissime invitas, non potuit non mihi lachrymas excuttere.
Sed vides spectatissime vir amantissimeque parens, et expendas,
procul dubio, iusta trutina, praepedimenta mea, hoc est, ut locorum
intercapedinens, qua invicem disiuncti sumus, vel quod intanto
negotiorum meorum constrepitu et quasi concursu, aegerrime hinc avelli,
meque prorsus absque amissiorum provintiae, ex hoc regastulo explicare
nequeam. Hactenus ad team epistolam.

Nunc si placet, de rationibus
meis accipe. Voleo ego cum uxore et familia me Munificentia
divíni numinis ut cum maxime, prole numerosissima. Atqui
superstites mihi filii verilis stirpis hic duo, totidem alteris sexus.
Dominus Viaera noster, Schelte item a Tyarda, ante menses quatuor
plus minusve, forte fortuna una mei conveniendi causa, huc se
ad nostram Rempublicam conferentes, convenere. Qui certe sua praesentia
non solum magnum iucundissimumque consuetudinis fructum mihi adferre,
verum etiam apud incredulam vulgi auram, existimationem
nonnullam hactenus, conflare atque augere visi sunt. Ut ante hac multi
Nobiles ac praeclari ex patria viri factitarumque, quo fit ut adversa
mea factio, nolit velit, credere demum oporteat, hominem me scilicet ..
esse, nedum à silice productium procreatumque. Diceres exteros
foto 516] si qui emergere volent, quam in Bavaris, nusquam indecentius
viliusque tractari solitos. Testes ac spectatores locupletissimi
mihi extitere praefati domini. Quorum opera, necessitate ferente et
exprimente, in comprimendo [hier volgen enkele doorgehaalde woorden]
personato et supercilioso quopiam nobili, fidelisimus usus sum.
Sed sic est. Fit enim novumque, ut adversariis (velut Junone Herculem)
omni nostro genere malorum persequentibus, gloriam eo celebriorem reportemus
adispicamurque. In magnis inimictiis, praesertim quae ex
invidia virtutis comite, caussantur, offitiariis non raro magnus
honos, dignitasque acquiri, adornatique solet. Mihi porro in dominiationis
clementia innocentiam meam, ut hactenus tuentis, omnis fuditia
spesque in posterum collocanda manebit. Quoties hic una convenimus,
inambulamusque, toties tui non posset non personorifica inter nos
haberi mentio. Quidimo generositas Motestae tui usque adeo in hocce
terrarum angulo nostro innotuit, ut cottidiana celebrationem nusquam non
nos commitetur, Romaneque non summa loquat.

Retulit mihi dominus Viaera
inter caetera, ut est in tuas laudes perfusissimus, tuique nominis plane
studiossimus, quomodo cum illo sum, inermis petitus in insidiis Lovanij,
tertius duntaxat, Bredenrodianum confidentem quendam juvenem
cinctum frequentimimo comitatu, id est, 24 capitum praesidio, nonmodo
non fortissime repuleris perfligaverisque, verum etiam turpissimam
fugam fortissime adegeris. Quod equidem in primis d. ingenuitate
virtutis tuae volupe mihi auditu fruit. Habet D. Fredericus Viaera,
mihi tecum communis amicus nunc, labyrinthum humanae vitae prae manibus
materiam cum insigniter elegantem, tum non infrugiferam exorsus,
mitto à nomine mortalium, quod sciam, hactenus tentatam. Vellem tua
Magnificentia (ad quem exemplar nonnullum aliquis missurus videtur)
hominem per literas, cum gratiae auribusque nihilnon datetur hic, compellaret, id est,
ne hisce ingenui sui fatibus indormiret, neve lucubrationes hasce
    adres] in obstrudendo orbi callipidem ageret. Sed satis.

Restat ut nestoreas vivas et valeas annos, praestantissime domine Amelandiae, Avuncule
modis omnibus colendissime Bavarumque ex sorore Nepotulum tuum
qui se tibi iam inde à teneris, quod aiunt, unguisculis, totume manciparit
dedicavitque, amantemque, ut facis, redama. Uxorcula mea praestantiae
tuae d. meliora nota obsequm suum dicit. Ut certe est tui, licet nunquam viderit,
reverentissima quo audito ecce pignora nostra accurrunt, meque obsequentissime
interpellant, nimirum ut eorum nominem te amanter reverenterque salutem.
Iterum iterum vale illustrissime Amelandiae heros, haeros nugamenta nostra,
ceu perficentia à pio candidissimoque pectore, aequi bonique consule.
Apud Landsperganam Lyci Rempub. Idibus april. [= 13 april, maandag] anno Christo ad olijmpia
reverso 1556 etc.
Magnificentiae et Praestantiae tuae Magnificentiae
ad quaevis obsequia obligatissimus deditissimusque nepos
Mennas ab Holdingen
memorataeque Reip. Judex etc.

[Adres:] Generoso inprimis atque adeo Magnifico
viro, D. Haioni à Caminga
Amelandiae domino alias[?] domino Avunculo,
ceu parenti, suo, perpetua fide colendissimo.
Dem Heern van Amelandt im Westfrieslant zu beantworten etc.

[Ontvanger:] Ontf. den IIIden May
anno LVI uuyt handen van
Jochem Jetzys zn. rq. [= requireerde, antwoordde]
aldus opgebrokende zijnde
deur iniuria [= ten onrechte] van Juffr.
Moed Tzyarda als
Jochem voorschreven verclaerde
meynende erst tot haer
geschreven waer.

>> begin

Een vertaling

[1554]
Uwe uitmuntendheid, zeer geachte en beminde oom Dr. Camminga, groet Theophilus van Herema. De broers Tjaarda, zeer voorname jongemannen, hebben onlangs twee dagen bij ons doorgebracht en zijn vervolgens naar Bologna vertrokken om hun intellectuele vorming verder te ontwikkelen. Van hen heb ik, tot mijn grote vreugde, nieuws ontvangen over de gezondheid van mijn familieleden en vooral over uw welzijn. De dood van vrienden, met name van uw broer, de heer van Ameland, en van mijn zeer geliefde zuster van gezegende nagedachtenis (hoewel beiden reeds meer dan een jaar geleden zijn overleden), heeft mij, vanwege mijn diepe genegenheid en piëteit jegens hen, diep geschokt. Het heeft mij doen beseffen dat er in het menselijk leven niets volledig gelukkig of duurzaam is, en dat dit onvermijdelijk overal en altijd het geval is. Het drama van ons leven, overspoeld door dergelijke tegenslagen, is overal ter wereld vol ellende, en in deze zondvloed is er, kort gezegd, niets anders dan voortdurende inspanning en verdriet. Ik bid vurig, zoals ik hen verschuldigd ben, dat het goed moge gaan met al hun zielen.

Nu, zeer geachte oom, feliciteer ik u van harte met uw nieuwe, erfelijke eer. Als het u naar lichaam en geest goed gaat, en al uw zaken, zoals ik hoop en wens, in goede staat verkeren, kan ik niet anders dan mij verheugen over uw voorspoed, waarvan ikzelf ook deelachtig word. Zo diep zit u, mijn oom, in mijn hart, vanwege de zeer aangename omgang die wij ooit hadden in literaire en militaire zaken, waarin u zich zo vriendelijk en menselijk hebt getoond jegens uw exotische neef, dat ik het verlangen naar u nog steeds met moeite verdraag. Ik zou zeker vaker naar u schrijven in dit literaire en schriftelijke ambt, zeer geachte en beminde vader. Maar u kent mijn situatie beter dan wie ook, namelijk de grote afstand tussen ons, die het schrijven zeldzaam maakt, bijna onmogelijk, en de grote onbetrouwbaarheid of nalatigheid van de boodschappers, om nog maar te zwijgen van mijn drukke bezigheden in de staatszaken, waar ik, als een Hesperische draak, bovenop zit.

Daarom, zeer geachte vader, hoop ik dat u niet verbaasd zult zijn als het interval tussen mijn brieven langer is dan u verwacht. Wat ik u verschuldigd ben, is immens, en ik verafschuw ondankbaarheid, zoals Homerus' Achilles ooit de leugen verafschuwde. Wat mijn omstandigheden betreft, zeer geachte vader, moet u weten dat ik, met Gods zegen, in uitstekende gezondheid verkeer met mijn gezin, als vader van vijf overlevende kinderen, terwijl mijn vrouw onlangs haar zevende kind heeft gebaard. Door de vrijgevigheid van mijn vorst, Albert, heb ik een niet onaanzienlijke en zelfs comfortabele positie verkregen, hoewel deze zeer veeleisend en arbeidsintensief is en mij nooit rust gunt. Wat het nieuws betreft, is er niets goeds te melden, behalve dat het edelste deel van ons Duitsland overal wordt geteisterd, gekweld en ellendig geschud door de moeilijkheden van de oorlog, zonder dat de uitkomst nog zeker is. Moge de almachtige Heer, in Zijn wijsheid, uiteindelijk vreugde brengen na deze beproevingen. Dit zijn tekenen van een toornige God, die de mensheid op deze manier beproeft of zuivert, zoals Hij het nodig acht voor ieders welzijn en Zijn majesteit.

Hier hebt u, zeer geachte oom, een samenvatting van mijn situatie en ook van de toestand van het Duitse Rijk, hoe de orde, het uiterlijk en de situatie ervan zijn. Het is nu aan uw menselijkheid om de onbescheidenheid van uw neef te vergeven. Evenzo heeft mijn bijzondere genegenheid voor u mij ertoe gebracht dit te schrijven. Mijn vrouw beveelt zichzelf met de grootste eerbied, zoals het hoort, aan uwe uitmuntendheid aan, en niets spijt haar meer dan dat zij uw recente reis door Friesland nooit heeft kunnen zien. Ik bid vurig dat uw bestuur over dit roemrijke eiland zeer gelukkig, voorspoedig en door God gezegend moge zijn, en dat het, zoals het verdient, zo lang mogelijk stand moge houden. Wel, goedendag, zeer geachte heer en oom, hoogst aanzienlijke en voorname, en houd uw neef Mennas Holdinga, de zoon van uw zuster, altijd in de hoogste achting (zoals hij zeker is). Als ik niet wist dat het voor uw vriendelijkheid lastig en vervelend zou zijn, zou ik graag willen dat de Nomenclator zich onder mijn vrienden zou vertonen en vooral bij mijn studenten zou komen groeten, zou u misschien tegen uw hoofdherder willen zeggen dat ik hem mijn dienstbaarheid betuig, mijn oude vriend. In haast te Landsberg op 6 maart [= dinsdag] anno 54.
Uwe grootsheid en uitnemendheid, van uw zuster neef, of u het nu wilt of niet, ja, tot elke dienstbaarheid bereid
Mennas van Holdinga ..
te Landsberg, rijker aan bezittingen, als voogd rechtsprekend.

[Adres:] Aan de hoogwaardige en edele heer Dr. Hayo van Cammingha,
heer van Ameland, mijne zeer geachte en hoog te eren oom
Ameland

>> begin

[1556]
Hartelijkste groeten doe ik [bij deze].
Terwijl ik overpeins en zelfs nogal vaak aarzel van gedachten, zeer aanzienlijke heer van Ameland, oom die met alle sier zeer beroemd bent, wat ik toch vooral zou moeten ondernemen om u mijn innige en welwillende, welkome gevoelens te tonen en in uw boezem uit te storten. Meestal zie ik mijzelf in drie opzichten in gebreke. Ofwel door de armoede van mijn taal, ja zelfs van de kinderlijkheid van mijn spreken, zoals u zelf kunt zien. Ofwel door de grootte en voortdurende verplichtingen van mijn ambt. Ofwel eenvoudig door het gebrek aan bodes. En het mag u, zeer geachte vader, ook niet vreemd lijken als u het zelf terughaalt in herinnering; goede God, hoeveel hebt u mij sinds mijn jeugd, toen ik in mijn vaderland in het leger was, met de menselijkste hoffelijkheid, met vaderlijke liefde, als enige beschermheer, hoeveel stapels weldaden, met bijzondere welwillendheid heeft u mij versierd, aangeraakt en omarmd? Met welk, zeg ik, hebt u uw neef Mennas, bijna zoals u de wolken met de stok zoudt aantrekken, tot u getrokken? Zodat ik met het grootste recht mijzelf de gelukkigste en zoon van een witte hen had moeten verklaren, en dat ik dit vaak niet zonder dankbaarheid aan de goddelijke goedheid had kunnen toeschrijven, en terwijl ik in dit woud ronddoolde, zie, met goede voortekenen (met welke vroomheid jegens uw neef u altijd begaafd bent), hebt u mij het onderwerp van schrijven zelf aangegeven door de zeer voorname en inderdaad niet berouwvolle man van hoge geleerdheid, de heer Frederik Viaera, aangeboden. Met welke hoogst welkome brieven, heilige God, hoeveel blijdschap hebt u mij niet bezorgd? Hoe vaak heb ik ze niet gekust? Hoe welwillender zij door uw genade mij ten volle verwaardigden, vooral omdat ik zag dat zij door mijn zoetste en integerste vader voltooid waren. Daarom, zeer krachtige en ook zeer menselijke man, hoewel ik nu ongeschikt ben om mijn dank terug te geven (om het kort te zeggen), zal het toch vaak behulpzaam zijn in grote zaken en te willen, zou ik zeggen. Wat uw ziel betreft, u spreekt mij over een of ander twistziek geschil, ik weet niet wat, een onheilspellend en gunstig begin. Moge de opperste, beste God uw heerschappij dit verhaal, dat zeer gunstig (wat ik zal vertrouwen dat het zal gebeuren, en u door uw bijzondere wijsheid, meest solide geleerdheid, uiteindelijk door uw zeer bekwame ijver in deze niet ongelukkig zult zien zweten) een gelukkige afloop geven. Met betrekking tot die paragraaf over moeder, zowel betreur ik het als het is mij vooral onaangenaam, en ik zou willen dat zij niet zo toegeeflijk was aan haar gevoelens. Wat mij betreft, wanneer het ons zo schadelijk bij u zou zijn, nogmaals en nogmaals, mijn oom, zou ik het willen. Wat betreft dat aan het einde van de brief uitgezochte neefje van u, als het hem ooit mocht gebeuren om het ouderlijk huis door Gods gunst weer te bezoeken, u hem zeer vriendelijk in uw vriendschap hebt uitgenodigd, heeft mij zonder twijfel tranen kunnen ontlokken. Maar u ziet, meest aanzienlijke en zeer geliefde vader, en u weegt, zonder twijfel, met de juiste weegschaal, mijn belemmeringen af, dat wil zeggen, de afstand tussen de plaatsen waarbij wij van elkaar gescheiden zijn, of omdat ik door het geraas en bijna de samenloop van mijn zaken hier uiterst moeilijk kan worden verwijderd, en ik mijzelf absoluut niet zonder verlies van de provincie uit deze plattelandswinkel kan terugtrekken. Tot zover over uw brief.

Nu, als het u belieft, hoor mijn redenen. Ik wil graag met mijn vrouw en familie de mildheid van het goddelijke wezen aanroepen, vooral nu, met een zeer talrijk nageslacht. Toch zijn er van mijn zonen van de ware stam nog twee in leven, en evenveel van het andere geslacht. Onze heer Viaera, evenals Schelte van Tyarda, ongeveer vier maanden geleden, kwamen hier bij toeval samen om mij te ontmoeten, op weg naar onze Republiek. Zij hebben zeker niet alleen een grote en zeer aangename vrucht van onze omgang gebracht, maar ook bij het ongelovige volk enige reputatie tot nu toe opgebouwd en vergroot. Zoals eerder vele edelen en beroemde mannen uit het vaderland hebben gedaan, waardoor het gebeurt dat mijn tegenstanders, of ze het nu willen of niet, uiteindelijk moeten geloven dat ik inderdaad een mens ben, en zeker niet uit steen voortgebracht en verwekt. Je zou zeggen dat buitenstaanders, als ze willen opkomen, nergens onbehoorlijker en goedkoper behandeld worden dan in Beieren. De eerder genoemde heren zijn mij zeer rijke getuigen en toeschouwers geweest. Met hun hulp, door de noodzaak die zich voordeed en uitdrukte, heb ik zeer trouw gebruik gemaakt om een of andere hooghartige en arrogante edelman in bedwang te houden. Maar zo is het. Het gebeurt nieuw en opnieuw dat wij, door onze tegenstanders (zoals Juno Hercules) die ons met allerlei kwaad vervolgen, des te beroemdere glorie behalen en verkrijgen. In grote vijandschappen, vooral die veroorzaakt worden door de afgunst die de deugd vergezelt, wordt niet zelden grote eer en waardigheid verworven en toegekend. Voor mij blijft in de mildheid van de heerschappij mijn onschuld, zoals tot nu toe beschermd, alle hoop en verwachting voor de toekomst gevestigd. Zo vaak wij hier samenkomen en wandelen, zo vaak kan jouw naam niet anders dan met veel eerbied onder ons genoemd worden. De edelheid van jouw Motzae is zelfs in deze uithoek van ons land zo bekend geworden, dat er nergens een dagelijkse viering plaatsvindt, en men spreekt niet anders dan in de hoogste termen over Rome.

Heer Viaera vertelde mij onder andere, zoals hij zeer vol lof over jou is en duidelijk een groot bewonderaar van jouw naam, hoe jij, samen met hem, ongewapend in een hinderlaag in Leuven werd gelokt, slechts als derde, een zekere zelfverzekerde jongeman van Bredenrode, omringd door een zeer talrijk gevolg, namelijk een escorte van 24 man, niet alleen zeer dapper hebt afgeslagen en verslagen, maar ook tot een zeer schandelijke vlucht hebt gedreven. Dat heb ik vooral met veel genoegen gehoord vanwege de oprechtheid van jouw deugd. Heer Fredericus Viaera, nu een gemeenschappelijke vriend van jou en mij, heeft het labyrint van het menselijk leven voor ogen, een onderwerp zowel zeer elegant als niet onvruchtbaar begonnen, ik zend het vanaf de naam van stervelingen, voor zover ik weet, tot nu toe geprobeerd. Ik zou willen dat uwe grootsheid (naar wie iemand blijkbaar een of ander voorbeeld zal sturen) de man schriftelijk zou aanspreken, aangezien hier niets anders dan dank en lof wordt gegeven, dat wil zeggen, dat hij niet in slaap zou vallen over deze oprechte uitspraken van hem, noch deze nachtelijke arbeid zou gebruiken om de wereld te misleiden. Maar genoeg hierover.

Het blijft dat je Nestoriaanse jaren leeft en gezond blijft, meest uitstekende heer van Ameland, oom op alle manieren zeer te eren, en de neef van de Beieren van je zuster, die zich al vanaf zijn vroege jeugd, zoals men zegt, volledig aan jou heeft toegewijd en opgedragen, en die, zoals jij doet, liefhebbend terug bemint. Mijn vrouwtje zegt haar gehoorzaamheid aan jouw uitmuntendheid, betere dingen bekend. Zoals zij zeker van jou is, hoewel zij je nooit heeft gezien, zeer eerbiedig, zie, bij het horen hiervan komen onze kinderen aanrennen en onderbreken mij zeer gehoorzaam, namelijk om jou liefdevol en eerbiedig te groeten. Weer en weer vaarwel, meest illustere held van Ameland, onze onzin, als voltooid vanuit een vroom en oprecht hart, beschouw het als billijk en goed.
In Landsberg, stad aan de Lech, op de Iden van april [= 13 april, maandag] in het jaar 1556 na Christus, etc.
Aan uwe grootsheid en uitmuntendheid, Grootsheid
tot alle diensten zeer verplicht en toegewijd neef
Mennas van Holdingen
en rechter van de genoemde Republiek, etc.

[Adres:] Aan de zeer edele en evenzeer heerlijke heer, Dr. Haioni van Caminga
Heer van Ameland, alias[?] heer Oom,
als zijn ouder, met eeuwige trouw te eren.
Dem Heern van Amelandt im Westfrieslant zu beantworten etc.

[Ontvanger:] Ontf. den IIIden May
anno LVI uuyt handen van
Jochem Jetzys zn. rq. [= requireerde, antwoordde]
aldus opgebrokende zijnde
deur iniuria [= ten onrechte] van Juffr.
Moed Tzyarda als
Jochem voorschreven verclaerde
meynende erst tot haer
geschreven waer.

Aantekeningen

1554
Genealogysk Jierb. 1991 [vertaling]: Godsvrent/Theophilus Jodoci Heerema is in 1545 (noot 109) student te Leuven. Te Padua laat hij zich in 1554 inschrijven met Schelte Tjaerda en Barto Rommerto. Zijn studiegenoten gaan na verloop van tijd weer naar het vaderland terug en spelen daar in 1572 een rol in de Opstand. Godsvriend blijft vooreerst in Italië. Wellicht is hij door bemiddeling van kardinaal Otto Truchsess von Waldburg (1514-1573) in dienst gekomen van de zoveelste opvolger van Petrus. De moeder van Otto's halfzuster was immers Godsvriends oudtante. Wie daar ook voor gezorgd heeft, Heerema wordt dienaar van paus Paulus IV en mag voor hem in 1566 als geheim agent in Duitsland en Brussel spioneren. In 1561 is hij kamerheer van Pius IV en brengt hij de kardinaalsversierselen (hoed) naar Granvelle. Hij komt in Rome om het leven. (noot 110) Rennert Solckema meent ("soe men seit") dat hij daar vergiftigd is.
Noten.
38 A. Schillings, Matricule de l'universite de Louvain, tome IV (1528-1569), Bruxelles 1961, p. 368 (7 july 1548 nr. 138). - 109 Als noot 38, p. 304, nr. 93. - 110 J. den Tex, Nederlandse studenten in de rechten te Padua 1545-1700), Mededelingen van het Nederlands Historisch Instituut te Rome, derde reeks deel 10 (1559), p. 55. Samme Zijlstra - Het geleerde Friesland - studenten ca. 1380 - 1650:
Tjaerda (Thiaerda a) - Schelto - Frisius - Padua 15540000 10: Iur 11: 1530 12: Pp no 23 13: Moed Sytsema 14: Syds van Tjaerda 16: His Vincentsd Hermana 17: Sixtus x Eelck Reynersd van Fritema 18: 1577 lid Staten Generaal 19: 1587 a 21: tweelingbroer van Sixtus; antispaans, werd in 1568 verbannen 22: Stamboek I 374, II 263; P. Winsemius, Chronique van Vrieslant (Franeker, 1922) 609; Engels, Naamlijst St Gen 12; RAF Statenarchief 333, 115
Rommaerts (Rommerto)- Barto - Frisius - Padua 15540000 stud. Iur 12: tp no 24; deW 39 20: misschien identiek met Focco? of = Baucke Rommaerts x Hanck Iges Galama gest 1603, koopt in 1566/1567 land bij Pingjum met Ciricus Syrxma (RAF Grafschriften Wonseradeel, Rentmeestersrek. 1566/1567 27)?
In de brief is sprake van broers Tjaerda: de tweeling Schelte en Syds/Sixtus? Schelte en zijn metgezel Barto kwamen voor zover bekend niet verder dan Padua.
Haye van Camminga werd heer van Ameland na het overlijden van zijn broer Wytze van Camminga in 1552. Ook Minne's zuster Emerentiana van Holdinga is in 1552 overleden, meer dan een jaar vóór deze brief van 6 maart 1554.
1556
Waarschijnlijk is met de adressering Ameland niet het eiland bedoeld maar het Leeuwarder Amelandshuis.
Haye/Haijo van Camminga/Kamminga is te Leeuwarden in 1558 "omtrent het Weeshuis door eenen Houwerda de kop geklooft"; Simon Abbes Gabbema, Verhaal van de stad Leeuwaarden (Franeker 1701); Wopke Eekhoff, Geschiedkundige beschrijving van Leeuwarden, etc., 2 dln (Leeuwarden 1846) II, 389 identificeerde deze geweldenaar als Feije Houwerda van Meckema. Wiebe Bergsma, 'Soort zoekt soort': Erasmus en Cammingha; It Beaken jiergong 78 – 2016 nr 1/2 6-58. M.H.H. Engels, Erasmus en Leeuwarden: Uitnodiging en uithangteken, Leeuwarden 1997, internetuitgave 2004; Aanvulling 'Uithangteken boekdrukker Wyger Wygers, Leeuwarden, op de Kelders' in Miscellanea Erasmiana.
Blijkens het eigendomsmerk in zijn Azo-incunabel (hieronder afgebeeld) en de ondertekening van zijn brieven noemdde Minne van Holdinga zich te Landsberg in Beieren Mennas. Waarom, omdat Minne in het Duits het woord is voor de middeleeuwse hoofse liefde? Menasse/Menasjeh is een Hebreeuwse voornaam met de betekenis 'Die vergeten doet'.

Een citaat uit brief 1556 "generositas Motzae tui" doet denken aan motzae shabbat (zaterdag einde middag en avond). Had Minne/Mennas sympathie voor het jodendom of gebruikte hij deze term om te verwijzen naar culturele vrijdagavonden die door Haye van Camminga - in navolging van zijn verblijf bij Erasmus in Bazel - gehouden werden in het Amelandshuis? Dan zou een Amelanderkring i.t.t. de zogenaamde Muiderkring werkelijk bestaan hebben. Haye stond met de voornaamste geleerden van zijn tijd in betrekking. Hij en Minne waren bevriend met componist en speler van luitmuziek Fredericus Viaera.

Feico of - gelatiniseerd naar de heiligennaam - Fredericus Viaera, nam als toenaam zijn geboorteplaats aan: Wier nabij Berlikum in Menaldumadeel. Gelatiniseerd werd dat Viaerra: V omdat de W in het Latijnse alfabet niet voorkomt. De ae en dubbele r duiden op de tweeklank uitspraak Wiër. In het Latijn had hij ook de toenaam Viaerranus, d.i. die van Wier, kunnen gebruiken; vgl. bijv. Snecanus.
Als 'Fredericus Wiarra' uit Leeuwarden (d.w.z. van de Latijnse school aldaar) schreef hij zich op 2 mei 1554 aan de universiteit van Leuven als student in.

Lit.: Kees Kuiken, Feico Viæra: muzikaal verhaal achter een verdwenen zerk, in: Alde Fryske Tsjerken nr. 28, december 2022, p. 23-25.
⇓ Suffridus Petri, De scriptoribus Frisiæ decades xvi et semis, Coloniae Agrippinae 1593, decas xii. Bellocomum is Berlikum / Berltsum / Belkum (Nederlands, Fries resp. Bildts).

Fredericus sive Feico Viaerra honestissimis parentibus natus est in pago Viera, qui est in Territorio Menaldumaeno prope Bellocumum, unde & Viaerra dici voluit. Hic singulari ingenio praeditus fuit. Et cum in quovis disciplinarum genere potest quantum vellet, in Musicis, tantum excellere studuit. Itaque in testitudine praecipuè emicuit, in qua & cantiones aliquot diversarum vocum composuit elegantes, quae Lovanii & alibi excusae. Carminum etiam sylvam ab eo compositam Lovanii vidimus, sed an ea sit excusa typis compertum non habemus. Venam certè habuit in fundendo carmine facilem ac fluentam, & quae salibus oportunis non careret. Lovanii optimam aetatis suae partem contrivit. Galliam tamen & Germaniam videndi potissimum gratiâ peragravit. Aegrè tandem in patriam reductus ad politicas actiones, quas semper fugerat, non sine felici successu se accommodavit. Mortuus est in patria, ut accepimus, circa annum Christi 1574. Cum nos relicta Erphordiae ad Cardinalem Granvellanum acciti venissemus anno 1562, ille nos Lovanii Aerostichide salutavit, quam in memoriam ejus hic subjecimus. Cum paulò melius vitae nostrae cursum indicet, quam Henricus Pantaleo in Prosopographiâ suâ.
Decas duodecima. 187


Vertaling

Fredericus, of Feico Viaerra, geboren uit zeer eerzame ouders in het dorp Viera, dat zich bevindt in het gebied Menaldumadeel nabij Berlikum, waarnaar hij zich ook Viaerra wilde noemen. Hij was begaafd met een uitzonderlijk talent. En hoewel hij in elke tak van de wetenschap zoveel als hij wilde had kunnen uitblinken, probeerde hij vooral uit te blinken in de muziek. Daarom blonk hij bijzonder uit in de luitspelkunst, waarin hij ook enkele elegante meerstemmige liederen componeerde, die in Leuven en elders werden gedrukt. We hebben ook een bundel gedichten door hem geschreven in Leuven gezien, maar we weten niet of die gedrukt is. Hij had zeker een vaardige en vloeiende aard bij het dichten van gedichten, en die ontbeerde niet een gepaste geestigheid. Hij bracht het grootste deel van zijn leven door in Leuven. Hij reisde echter ook voornamelijk uit nieuwsgierigheid door Frankrijk en Duitsland. Uiteindelijk werd hij met tegenzin teruggeroepen naar zijn vaderland voor politieke activiteiten, waar hij altijd voor was gevlucht, maar hij paste zich aan, niet zonder gelukkig succes. Hij is, zoals we hebben vernomen, in zijn vaderland gestorven rond het jaar 1574. Toen wij in 1562 na het verlaten van Erfurt naar kardinaal Granvelle werden geroepen en naar Leuven kwamen, begroette hij ons daar met een [Latijns] Acrostichon, dat we hier [zie: De scriptoribus Decas 12] ter herinnering aan hem hebben toegevoegd, omdat het een iets betere weerspiegeling geeft van de loop van ons leven dan wat Henricus Pantaleon in zijn Prosopografie heeft geschreven.

Landsberg a.d. Lech had een synagoge: de mogelijke ligging aan de Judengasse (Jodensteeg; tegenwoordig Ludwigstraße) is op deze uitsnede van de plattegrond van 1811 rood omcirkeld. Met het uitzettingsedict van hertog Albrecht V, die regeerde van 1550 tot 1579, doofde vanaf 1553 het joodse leven in het gehele hertogdom Beieren uit.

Moed Sytdsesdr. Sythiema was in 1510 te Hallum in het huwelijk getreden met Sydse Scheltes Tjaerda van Scheltinga. Zij overleed - volgens het hiernaast afgebeelde nagetekende epitaaf - op 27 september 1557 te Rinsumageest. In de huidige toestand zijn de wapens en het opschrift niet of nauwelijks nog zichtbaar.

⇓ Incunabel uit het bezit van Mennas ab/van Holdingen
München, Bayerische Staatsbibliothek ⇓




>> begin