>> HOMEpage

Daniël Johannis Snecanus
Amesius
Bouwetje Douwes
Contribuanten album amicorum

M.H.H. Engels, december 2010/ februari 2011

"Discours tussen den professor [Amesius] en Erasmus een domesticus van Daniël Snecanus"
Tresoar, vh. Prov. Bibl. V. Frl., Hs 1611, uitgegeven en toegelicht

"Eerentveste heer ende goede vriendt,
Ick hebbe ghister verstanden, dat U.E. eenige redenen onlanghs tot mijn huys tusschen den professor Amesius ende mijn domesticus met namen Erasmus, nyulicks ghedoctoreert wesende, verhaelt hebt an Hero Jacobi, predicant tot Peyns. Dese redenen heeft hij aen zijn cosijn Doctor Wiaerda overdraeghen, dewelcke beyde dieselvige an Amesium gerapporteert hebben. Wat getrouwicheyt hierinne gepleeght zij, can ick niet seggen. Dan vermiets Wiaerda voors. mij verclaerde an U.E. hiervan te willen scrijven, so hebbe ick raedtsam geacht den gantschen handel mede summierlick U.E. te weten te doen.
So heeft den Hero Jacobi Amesio gherelateert, dat hij uut U.E. mondt gehoort hadde, hoe dat Doctor Erasmus in Uwe tegenwoordigheyt met Amesio in propoost ghevallen sijnde na eenige voorgaende redenen Doctorem Amesium daertoe gebracht hadde, dat hij seide namelick Amesius Hominem non teneri credere in Christum sed eum recipere, sulcks dat hij merckelick onderscheyt soude gestelt hebbe tusschen dese twee propositien Homo tenetur in Christum credere [ende] Homo tenetur Christum recipere, het eerste ontkennende ende het twede affirmerende.
Op desen voet is Amesius bij Erasmum ghecomen vragende hem oft hij het eene namelick het eerste geloochent ende het tweede geaffirmeert hadde. Daerop Erasmus voor antwoordt gegeven heeft geen memorie te hebben, dat hij dese dinghen also coniunctim geseit hadde, maer wel het eerste namelick non teneri hominem in Christum credere. Dit vraeghen hadde Amesius an Erasmum al beghinnen te doen eerdat de 2 voors. cosijns daerbij quamen, maer in dese forme van woorden te weten oft hij ontkent soude hebben hominem teneri in Christum credere, ende hadde den Erasmus expresselick Amesio toegeseyt het eerste namelick non teneri hominem in Christum credere waerachtelick van hem in U.E. ende D. Bouricii tegenwoordigheyt ontkent te sijn.
Maer als nu de opgemelde Wiaerda ende Hero daerbijquamen, die bij mij in den sael gheweest waeren ende met mij van eenige boecken gehandelt hadden, so formeert Doctor Wiaerda de questie ofte Amesius geseit soude hebben hominem quidem non teneri in Christum credere, sed eum recipere. Waerover hem Erasmus in haer ende mijn tegenwoordigheyt berispt heeft seggende dat hij in den eersten inganck van de saecke dese clausule (sed eum recipere) hadde naegelaten. Amesius hierinne verstoort zijnde hadde voor hem geseyt tegen Erasmum Mentiuntur qui hoc dicunt scilicet quod negaverim non teneri hominem in Christum credere, sunt absurdissimi calumniatores qui hoc dicunt.
Aenghesien dan ick meynde U.E. daeran gelegen te sijn, dat ghij tijdlick hiervan kennisse haddet, so hebbe ick U.E. opt spoedighste hiervan willen adverteren ten eynde ghij U.E. bedencken mooght hoe de reden tusschen U ende Heronem Jacobi ghevallen sijn, ende oft hij oock de saecke trouwelick heeft gerapporteert. Wiaerda scheen met ijver ontsteecken te sijn om Amesius eere hierinne te salveren, dien hij seide gheroemt te sijn van een godtvruchtigh leven, waerinne ick sijn voornemen prijse, maer wenschte dat hij mij dieselvige gunst in onse goeden naem te verdedigen van hem ende andere oock mochte verwerven. Maer mij dunct dat onse lantsluyden haer eyghen ingeborenen so veel niet weerdigh achten als oft sij die bij de wech vonden leggende. A longinquo venisse pars pretii est schijnt wel.
Tot een bijvoeghsel moet ick U.E. oock niet laten verborgen sijn dat Amesius van Erasmo in haer ende mij tegenwoordigheyt gevraeght sijnde // D. Erasmus heeft meer als eenmael tegen de 2 cosijns geseyt, dat het waer was namelick van Amesio gheseyt te sijn dat hij ontkent hadde non teneri hominem in Christum credere, waerop U.E. heeft te letten ende dan voorts te considereren wat Wiaerda hiervan U.E. schrijft."

Daniël Johannis Snecanus is in 1580 geboren te Ridderkerk; zijn vader Johannes Rouckes was daar predikant. In 1598 kreeg hij een studiebeurs om theologie te studeren. Als "alumnus" [= beursstudent] werd hij ingeschreven aan de universiteit van Franeker op 6 mei 1598, met als studierichtingen ling. et art.". Huisgenoot Henricus Uphof schreef in Daniëls album amicorum: Humanissimo bonarum artium studiis ornatissimo, Graecis Latinis literis erudito D. Dan. Joh. συνοικοι meo, 24 April. 1600. In 1601 was hij "theol. cand.". In datzelfde jaar werd hij praeceptor aan de Latijnse school van Amsterdam. Arminius droeg aan zijn album amicorum op 20 mei 1603 bij: Probo et docto juveni Danieli Joannis studiosorum caussa peregrinaturo hoc adscripsi Jacobus Arminius ecclesiastes Amstelodamensis faustum itineris et studiorum successum illi comprecatur; verder schreven in dat album ds. Petrus Plancius, Wilh. Helmichius (mei 1603), prof. Sibr. Lubbertus (6 sept. 1601), Joh. Drusius, Joh. Arcerius, Lollius Adama en andere bekende personen. In 1604 werd Daniël Johannis predikant te Hijlaard, in 1606 te Bergum, in 1614 te Sneek. In Sneek was hij tevens rector van de Latijnse school, als opvolger van Theodorus Leontius. In 1618 is hij afgezet wegens onrechtzinnigheid. Hij trok naar Franeker, waar hij op 4 oktober 1619 zich wederom liet inschrijven aan de universiteit om medicijnen te studeren. Op 9 juni 1624 promoveerde hij tot doctor in de geneeskunde. Als zijn beroep is in het album studiosorum aangetekend "bibliopola", dat is boekhandelaar. Daarnaast kreeg hij inkomsten uit de verhuur van kamers aan studenten; o.a. Th. Grafwerckhelius en Cornelius van Loon. - Prof. Dr. Ph.H. Breuker attendeerde erop dat Reitsma 'Graswinckel' had moeten lezen. Theodorus Johannis Graswinckel is op 3 juni 1620 in het album studiosorum van de Franeker academie ingeschreven als "nobilis prof. Delpho-Batavus, lit. et iur.; ASF nr. 1800". - Hij biedt met zijn gedegen kennis van het Latijn zijn diensten aan bij de rechtbank. Hij hoopt op een benoeming tot hoogleraar in de klassieke talen aan de universiteit van Franeker. Ook voor de inspectie op de burse (mensa voor beursstudenten) biedt hij zich aan. Als prof. Janus Gruterus toch komt, zou hij bereid zijn een deel van diens Griekse colleges waar te nemen. Zijn verzoeken werden niet gehonoreerd. In oktober 1626 kwam Georgius Pasor uit Herborn over om het professoraat te vervullen dat Gruterus geweigerd had en Daniël Johannis zozeer had begeerd. Met Pasor raakte hij in april 1627 in een theologische woordenstrijd. Pasor deed zijn beklag bij curator Johannes Saeckma.
Begin 1628 verliet Daniël Johannis Franeker en trok naar Amsterdam met het plan zich te Leiden te vestigen. Uit geldgebrek verkocht hij voor een schappelijke prijs een Hesychius, Homerus en andere boeken aan rector Vossius. Met deze had hij kennis gemaakt in 1617 op een reis naar Leiden. Hij kreeg spoedig een aanstelling als prediker bij de Remonstrantse broederschap. Zijn standplaatsten waren Monnikendam, Hoorn, Leiden (1637-1640), Den Haag, Rotterdam en vanaf 1643 Zaltbommel. Aldaar fungeerde hij ook als arts en gaf hij bij hem inwonende jongelui onderwijs in het Latijn, Grieks, Hebreeuws, Arabisch enz. Hij overleed in 1655.

Lit.: J. Reitsma, Een verstoteling van de kerk, in: De Vrije Fries 16 (1886), 59-144; gebaseerd op de verzameling stukken in Tresoar, vh. Prov. Bibl. v. Frl., met signatuur 472 Hs.
In handschrift Hs 1611 bevinden nog drie stukken met aantekeningen van Daniël Johannis. Aan een daarvan heeft een modernere hand de al vermelde titel Discours ... toegevoegd.
Het eigenhandige schrijven van Daniël Snecanus is een niet gedateerde en niet geadresseerde brief. Aangezien de Engelsman William Ames op 23 mei 1622 geïnstalleerd is als hoogleraar godgeleerdheid aan de universiteit van Franeker en Hector Bouricius aldaar prof. iuris was van 1620 tot najaar 1624, is dit stuk te dateren rond 1623.
De "domesticus", huisgenoot en/of huurder van Daniël Snecanus was Erasmus Reusius van Alkmaar, die op 3 april 1622 in het album studiosorum voorkomt als "med. stud. et cand." Op 8 augustus van dat jaar is hij bij Menelaus Winsemius gepromoveerd tot doctor in de geneeskunde. In de onderhavige brief is sprake van "nyulicks ghedoctoreert", onlangs gepromoveerd: de datering tweede helft 1622 komt zo in beeld.
Professor Sixtinus Amama vergelijkt in een brief aan curator Saeckma (juli 1626) de beide kandidaten voor de vacature Grieks: Daniël Johannis noemt hij timide, Georgius Pasor daarentegen een krachtig persoon, nodig in verband met de handhaving van de tucht aan de academie. Beducht toont hij zich voor Menelaus Winsemius, die tot de soepele hoogleraren behoort en Daniël Johannis favoriseert. Met een collega van Saeckma heeft Daniël volgens Amama een goede band: dat moet Hector Bouricius geweest zijn, die op 30 maart 1626 raadsheer in het Hof van Friesland was geworden als opvolger van zijn op 2 januari van dat jaar overleden schoonvader Hillema. Gellius [= Jelle] Hillama/Hillema was sedert 1605 de belangrijkste van de vier curatoren van de Franeker academie.

Daniël Johannis x Bouwetje Douwes

Wij ondergeschrevenen Daniel Joannes ende Bouwetje
Douwe dr. echteluyden wonachtich binnen der stadt
Franeker doen cundt ende certificeren mitz desen schuldich
te wesen den E. Gellio Hillema Raedt ordinaris in den
Hove van Frieslandt ende J. Auck Hartsma* echteluyden
d'summa van ses hundert Car. glns. ons tot onsen sonderlinge
nut ende geryff bij de overleveringhe deeses brieffs van de
welgemelde echteluyden d'eerste pen. mette laeste
toegelt, renuntieren overzulx d'exeptie van den
ongetelden gelde, beloven voorts ende aennemen doer crachte
deeses de voorgedachte summa van penn. aencomende
in den jare 20 deuchdelick weder op te brenghen
aen handen van welgemelde echteluyden ofte hun erven
met noch zeeven ten hondert gelijcke glns. voor het
gemis vandien. Constituerende hun tot meerder versekeringe
ten onderpande alle onse roerende ende onroerende praesente
ende toecomende goederen gheen exempt, mitsgaders onse
eyghene personen ter eerster instantie justiciabel
ende executabel den Hove van Frieslandt om in cas
van wanbetalinge haer achterwegen daeraen te becomen.
In orconde der waerheit hebben wij deesen met
onse handen bevesticht. Actum Franeker desen
6 Augusti 1619. Onder stonde Daniel Joannes
Bouwetie Douwes. Onder stonde mede: die
interessen tot Meij 1620 zijn betaelt ende mede drie
hondert Car. glns. in verminderinge van deese
brieff den 6en Maij 1620. In kennisse van mij
G. Hillema.
Ontfanghen den 18en Augusti 1623 drie jaer
interessen tot 63 lb., jaerlix 21 lb., zijnde Mey
1623 verschenen.
Accordeert mette principale
deeses. In kennisse van ons
huyden den 20en 7bris 1626
D. Johannis 45/1626     K.J. Duinterp C.P.T.S.
* [= Haersma]

Contribuanten album amicorum Daniël Johannis Snecanus
Fries Museum inv.nr. PL 00491 (voorheen Hs 112)

Later toegevoegde titel: DAN. SNECANI / olim in oppido Sneca V.D. Minist. / nec non ill. Gymnasii Rectoris praestant. / M[edicinae] D[octoris] / ALBUM / MDCXCVII / P. van Der Schelling.
Pieter van der Schelling (Rotterdam 1691-1751) , remonstrants predikant tot 1725, was een verzamelaar en onderzoeker van oudheden. Hij erfde boeken en handschriften van schoonvader Alkemade. De collectie Alkemade/van der Schelling is gedeeltelijk eerst verkocht. Het resterende deel kwam rond 1830 aan de familie van Vollenhoven en is in 1848 op 17 januari en de volgende dagen geveild te Amsterdam.
Voorafgaand aan de "titel" de eigendomsmerken: F.D. Fontein 1841 [en geradeerde prijs]; [van de hand van W. Eekhoff:] Friesch Genootschap 1869.
Vgl. de in 1947 door W. Eekhoff te Leeuwarden uitgegeven Catalogus van eene keurige verzameling ... boeken en plaatwerken ... alsmede eenige handschriften, schilderijen en gedenkpenningen ... nagelaten door ... F.D. Fontein, voorzitter ... van het Friesch Genootschap voor geschied-, oudheid- en taalkunde ... De boekhandelaar W. Eekhoff te Leeuwarden is voornemens deze verzameling ... te verkoopen op maandag den 19 april 1847 ... te Harlingen; exemplaar Tresoar 261 AW.
Op blz. 116: "Boeken in hs. in octavo, [nr.] 17 Album van Daniel Snecani, 1597, 290 blz. in bl. b. bevattende vele namen van beroemde mannen van dien tijd."

Initialen op de (in de twintigste eeuw gerestaureerde) boekband (15.8 cm. hoog, 11.0 cm. breed) waarschijnlijk van
Comes FRedericus V Palatinus
*1596 - †1632
keurvorst van de Palts 1610-1620, "winterkoning" van Bohemen 1619-1620
vluchtte met zijn familie naar de Noordelijke Nederlanden (Den Haag).
Het stempel is deels afgesleten, maar nog herkenbaar als een voorstelling van vrouwe Justitia: symbool van de rechtspraak, maar ook van goed bestuur. Een ouder Justitia-stempel geeft E.Ph. Goldschmidt in Gothic & Renaissance bookbindings, London 1928/ reprint Nieuwkoop 1967, volume 2, Photographs: nr. 242 (Duitsland 1574).
Dit is een voorbeeld van het hergebruik van een boekband.

>> begin