>> HOMEpage

Facetten van een Florentijnse foliant in de UB Franeker

Internetbewerking van een artikel uit 1996
M.H.H. Engels, juli 2013

Een foliant is per definitie een groot en dik boek. Niet het grootste maar bij mijn weten wel het dikste boek van de voormalige universiteitsbibliotheek Franeker, nam ik donderdag 18 juli 1996 in handen: Digestorum seu Pandectarum libri quinquaginta ex Florentinis Pandectis repraesentati - Florentiae, in officina Laurentii Torrentini ducalis typographi, 1553. Aanleiding was de vraag van een mevrouw uit Voorburg, of er van het titelblad van dit blijkbaar in Nederland unieke exemplaar een reproductie gemaakt kon worden. Toen ik haar vertelde dat het boek nauwelijks 90 graden opengaat, zag zij van een foto af; een bibliofiele dame!

De foliant weegt bijna 10 kilo en is 15 cm. dik, 41 cm. hoog en 30 cm. "diep". Er is nog meer bizonders aan dit boek. De band: varkensleer over bordpapier (karton); zowel blindstempeling van kaders gevuld met rolstempels als goudstempeling; op het voorplat in goud M B P, op het achterplat dito 1663; rugtitel in goud PANDECTAE / FLORENTINAE op zwartbruine strook leer; twee paar groene sluitlinten, gehavend maar nog aanwezig; in het achterplat twee gaatjes waar een klamp met een ring en een ketting heeft gezeten, die de foliant verbond aan een van de lessenaar/boekenkasten in de Franeker universiteitsbibliotheek; de snede van het boek is blauw; huidige signatuur: 2381 R fol.

Waar de letters M B P op het voorplat voor staan, blijkt uit handschriftelijke aantekeningen op het titelblad en op het schutblad links daarvan. Titelblad rechts onderaan: κτημα Michaëlis Buschii Pomer[ani]; d.i. Eigendom van Michael Busch uit Pommeren. Schutblad: bovenaan een 15-regelige aantekening van de hand van Busch De autoritate Pandectarum Florentinarunv, rechts onderaan: Comparat. Heidelbergae / 9 Imperial. / anno 1662 iam iam hiante, d.i. Gekocht te Heidelberg voor 9 Kaiserthaler in 1662 juist toen ik ernaar verlangde; in het midden door een andere hand (te Franeker): Vir celeberrimus clarissimus Michael / Buschius, dum viveret in hac Academia / eloquentiae et historiae politicae / professor ordinarius, hasce / Pandectas Florentinas / moriens bibliothecae / publicae legavit. Op het titelblad, onder het drukkersmerk: Collegii Societatis Iesu Heidelbergae.

Busch (Zanau in Pommeren 1626 - Franeker 1681) was een universeel geleerde. Hij had o.a. te Franeker gestudeerd (1651) en was als mentor met de adellijke Friese studenten Georg Wolfgang en Anton Günther Georg van Schwartzenberg thoe Hohenlansberg door Duitsland getrokken en 1656 naar de universiteit van Heidelberg gegaan; sedert 1666 was hij hoogleraar te Franeker. De vrijgezel gebleven Busch vermaakte op zijn sterfbed de hier beschreven foliant aan de academiebibliotheek.

Vooral in de eerste helft van het boek treffen we onderstrepingen in de tekst aan en aantekeningen in de marge, niet van Busch, maar in een royaal, duidelijk handschrift. De randaantekeningen zijn soms afgesneden, d.w.z. het boekblok is bijgesneden, het boek heeft vóór 1663 (stempel op achterplat) een andere band gehad; afgaande op het kleurverschil op de snede en de vlekkerigheid van de blanco bladzijde [692] en bladzijde 693 (begin liber 28) waren dat twee banden. De randaantekeningen dateren dus van voor het herbinden. Mogelijk stammen ze van een Heidelbergse professor; voor handschriftvergelijking zou men moeten beschikken over een atlas van de "handen", schriftvoorbeelden, van geleerden uit die tijd en regio. Een dergelijke atlas van het handschrift van Friese geleerden uit de 16de en 17de eeuw met een korte karakteristiek zoals grootte van het schrift en opvallende letters, zou voor het onderzoek naar de geschiedenis van het boekenbezit in Friesland een hulpmiddel kunnen zijn, om eigenaars van boeken aan de hand van aantekeningen te determineren.

Van de eigendomsgeschiedenis van de rechtskundige foliant is tot nu toe bekend: Jezuïetencollege Heidelberg; onbekende (Heidelbergse?) geleerde; Michael Busch; UB Franeker; Provinciale Bibliotheek van Friesland / Tresoar.

>> begin