>> HOMEpage
Brand schuttersdoelen Leeuwarden en windhoos(?) in Friesland vóór 1600
M.H.H. Engels, juli 2008; aangevuld februari 2024
Bron: Tresoar, vh. Prov. Bibl. v. Frl., Hs 737 (folio)
Historiae. Warachtige beschrievinghe van alle vornampste trubelen ende geschidenissen zedert den jaare 1566 tot den jegenwordighe jaare 159[9] in Vrislandt geschyet; bi een ut verscheidene scriften vergadert ende in dyt tegenwordighe trataett int licht gebrocht door P.V.S. Alles to lifde ende recoratie der lasthebbende geesten in Vrislandt. Anrorende hier bi gefoecht enighe geschedenisse der onlegende grensen.
In 1951 gekocht bij Boekhandel en Antiquariaat "De Tille", Leeuwarden; catalogus no. 14, nr. 83, richtprijs fl. 40,--.
Handschrift, 56 bln. folio, waaronder 24 onbeschreven. In perkamenten omslag met restanten van leren sluitriempjes.
Volgens fol. 10 verso P.V.S. = Pieter van Soutelandt, boekbinder en boekverkoper te Leeuwarden; vgl. Hist. Centr. Leeuwarden - aestimatieboek Z9; 212: 1613/04/13.
Brand
|
42r Int jaar 1584 op Helige Drivoldcheits dach avonts ontrent vijff brande den Doele binnen Leverden ende reyst tot desen tijt hoe den brandt gecomen was. Hier geschede noch niet soe groten schade als den brant scricklick was. In dese brant toenden veel vrome burgers haar manlicke cloeckheyt mitsgaders vier ofte vijf ongerschen die bekans in den vlamen des brans stonden. Den Dooele werde weder opgemaekt, dan gans soe schoen niet alse wel geweest was. Die welck gelick ghij noch hier siet, anno 159[.] weder ferbrandt ende opgebout is. |
 Doelen ca. 1572 Robles-atlas |
links de Leeuwarder Doelen in 1603 met ten W de schietbaan van de handboogschutters; aan het uiteinde de kas met de schietschijf, aan weerszijden de bakens van de verschillende schietafstanden, tegen het hoofdgebouw bergruimte
rechts een afbeelding van de Amsterdamse handboogdoelen
1622: Q = Doelen
1664: Y = Doelen; de schietbaan nu ten N van de gebouwen?
Drievuldigheidsdag = festum Trinitatis, zondag na Pinksteren, 14 juni oude stijl.
Ongerschen = Ungerschen = Hongaren; in het bijzonder in Friesland Hongaarse reizende dokters, die o.a. jeneverbesolie stookten die gebruikt werd als medicijn, vooral tegen kiespijn.
Is de aanwezigheid van "Ongerschen" een verklaring voor het onstaan van de brand in 1584? Met andere woorden is er een ongeluk gebeurd bij het destilleren?
Lit.: H. Nijboer, Een rekening betreffende de bouw van de schuttersdoelen in 1540. In: Fontes Leovardienses (Leeuwarder Historische Reeks VII, 2002), 185-202; blz. 187 detail kaart Caspar de Robles ca. 1572.
Windhoos?
56v1599 ontrent drie uren nach middach
den 18. Juli is een seer scricklicke
ende wrede geweest van
bovenmaten harden wynt, donder, blixem
ende regen, dat het meer scheen een
artbevinge als een onweder te sin ende heeft
ontrent een half ure geduurt. Dese
wyndt dede overdadige grote schade aen
huysen, schueren ende onder hooybergen. Den
hooy oppen dijc opt velt stonde woven[?]
op somige platsen soe heel vech, dat men
nadat het onweder gestilt was,
naulix een strohallemen conste vinden.
Dese donder heeft vel schade an beesten
gedaen, soe dat de gemene huysman dese
groete ende mercklicke plage Goedts sampt
den burgerie in alle steden daar se geweest is
wel beclagen mach.
>> begin
Op de pagina over Johannes van Glinstra is het hier links afgebeelde portret ook ter sprake gebracht. Daar is aan toe te voegen dat de Oldehove op de achtergrond erop zou kunnen duiden dat het voorgestelde misschien ook gelokaliseerd zou kunnen worden in de Prinsentuin te Leeuwarden met het Doelengebouw links, en rechts op de achtergrond de Oldehove, het waarmerk van de stad.
De verhoudingen zijn waarschijnlijk niet exact: vergelijk de tekening van een almanakventer op het plein (Oldehoofsterkerkhof).
Uit de 3D-weergave van de plattegrond 1603:
De twee schoorstenen zijn niet in 3D weergegeven. Zouden de afstandmuurtjes niet paaltjes met aanduiding van de schietafstand geweest zijn? In plaats van de boom aan het einde midden op de schietbaan had de kiosk met de doelschijf getoond moeten worden; zie de afbeelding hieronder.
>> begin