>> HOMEpage
Uit de betalingsordonnanties
 Bernardus Paludanus |
Bron: Betalingsordonnanties op de ontvanger-generaal van de consumptiën; Tresoar toegang 5, inv. nr. 2685
p. 406 - 21 februari 1708De schilder [Louis] Volders [uit Brussel] tot een vereringe voor het gepresenteerde en in de Raadkamer van 't Collegie opgehangene pourtrait van S[ijn] F[urstelijke] D[oorluchticheyt stadhouder Johan Willem Friso] 250-0-0
419 - 15 februari 1709
Age Bolties tot incoop van een niuve bos 31-10-0. [Als ordinaris bode van GS sedert 13 februari 1709 had hij recht op een nieuwe zilveren bodebus.]
433 - 28 april 1710
Petrus Croese mr. chirurgijn binnen Leeuwaerden wegens geleverde medicijnen en gedane diensten aen 's Lands gequetste soldaten 154-13-01
437 - 23 oktober 1710
Maria Pijnacker weduwe Johannes Piersen wegens geleverde groen laecen en campanen tot de nieuwe stoelen en tafelspreed in de Academie tot Franequer 294-12-01
Bartholomaeus Noortbon wegens leverantie van aghthien en een armstoel in de vs. Academie 170-0-0
440 - 7 januari 1711
De professor Latané wegens het aenstellen van een publique dissectie van een dood lichaam 150-0-0
451 - 29 april 1712
Johannes Scrineri tot Leeuwaerden wegens 't maken en leverantie van een noteboomen boeckkas aen de Academie tot Franequer 40-0-0. [Ten behoeve van de Blaeu-atlas en hemelatlas.]
461 - 31 mei 1713
H. Pollius academie boeckbinder wegen 't binden van boecken, oratiën en catalogi bibliotheck tot de Academie van Franecker behorende 305-10-0. [Hendrik Poll was academieboekbinder sedert 1711; vgl. academieboekbinders. De bibliotheekcatalogus was die van 1713.
463 - 14 juli 1713
François Halma Landschaps Academie boeckdrucker binnen Franequer wegens gedruckte disputen en andere stucken [volgens besluit van de senaat van de universiteit] 1058-8-0. [Aantallen worden niet genoemd. Of de druk (1713) van de bibliotheekcatalogus hier ook onder viel, blijkt evenmin. De gravure van het bibliotheekinterieur bovenaan de eerste bladzijde van de catalogus is niet gesigneerd. De maker zou schilder-graveur Petrus Aeneae (ook wel: Ennee) van Franeker kunnen zijn, geboren Franeker ca. 1650, overleden na 1717; op 6 november van laatstgenoemd jaar is hij nog met de Leeuwardense Lysbet Lieuwes Adema in het huwelijk getreden; zij was sedert juni 1706 weduwe van Jakob Feykes, met wie ze op 13 januari 1704 getrouwd was. Het perspectief van de gravure vertoont fouten: te wijten aan de gevorderde leeftijd van de maker?]
470 - 12 februari 1714
De deurw[aerde]r L. Matthei tot incoop van een nieuwe staf 31-10-0. [Levinus M. was op 12 januari 1714 deurwaarder van de (Gedeputeerde) Staten geworden. De prijs van een nieuwe zilveren deurwaardersstaf was blijkbaar gelijk aan die van een bodebus; vgl. hierboven.]
1623-1638: oplage disputaties, bibliotheek Paludanus, auctie Metius
1623, 8 april (inv.nr. 2666, fol. 58 verso)
Ulrico Balck ordinaris drucker deser Landtschappe voort drucken van een ende vijftich exemplaria van verscheijden Theses ijder tegens een daler gerekent ordonnantie verleent ter somma van een ende vijftich dalers
1625
Ulderico Balck ordinaris drucker deser Landtschappe tot Franeker voor het drucken van 83 theses t stuck tegens een daler ordonnantie verleent ter somma van 124 £
1625
Ulderick Balck ordonaris drucker deser Landtschappe tot Franeker voor het drucken van 81 theses ijder tegens een daler gerekent ordonnantie gepasseert ter somma van 121 £ 10 st.
De betalingsordonnantie van 1623 is in zoverre bijzonder, dat het woord exemplaria hierin voorkomt. De betekenis is anders dan men misschien verwacht "voorbeelden", ofwel "originelen". Het gaat dus om het zetten en drukken van de kopij van in dat geval 51 theses of disputaties, niet om de oplage van elk. Uitgaande van een omvang van 8 bladzijden, d.w.z. 1 vel druks quarto en een prijs inclusief papier van 0,6 stuiver per bedrukt vel - vgl. "Auletius"-, komt men bij 30 stuivers (= 1 daalder) gedeeld door 0,6 op 50 exemplaren van iedere disputatie. Die deelde de student aan belangstellenden uit voordat hij de disputatie zou houden in de aula, in Franeker in de academiekerk, onder voorzitterschap van zijn hoogleraar. Dit aantal lijkt voor een disputatie plausibel. Anderzijds is bij een oratie, zoals de rede bij de begrafenis van Auletius, een oplage van 150 stuks in Franeker een gegeven.
Van de talloze disputaties die in Franeker zijn gehouden, is slechts een fractie bewaard gebleven. Soms zijn ze na afloop van een collegejaar door de hoogleraar gebundeld uitgegeven. Men vergelijke de bibliografie "Auditorium Academiae Franekerensis" van F. Postma en van J. v. Sluis, Leeuwarden 1995, waarop al veel aanvullingen verzameld zijn, die hopelijk spoedig gepubliceerd worden. Prof. Postma stuurde de volgende aanvullingen: Lamrinck drukte niet alleen veel disputaties voor Menelaus Winsemius, maar ook (tot zijn dood, 1622) voor Amesius. De hele reeks van Amesius' disputaties is genummerd 1-41, beginnend op 26.06.1622 en eindigend op 12.04.1623. De nummers 1-18 daarvan zijn gedrukt bij Lamrinck, d.w.z. van 26.06.1622 (1) t/m 09.11.1622 (18). Nr. 19 e.v. werden gedrukt bij Ulr. Balck, d.w.z. vanaf 07.12.1622. - N.B.: Lamrinck zal dus in de tussentijd zijn overleden: na 9 November, vóór 7 December 1622. Alle 41 disputaties tellen [8] pp., bij een paar is het laatste blad blanco: [7,1] pp. Alle 41 disputaties werden in 8vo. gedrukt.
Volgens het Auditorium drukte Lamrinck 1618-1620 voor Winsemius "Disputationum anatomicarum prima-vicesima". Van deze 20 tellen er 16 één vel (8 bladzijden) en 4 anderhalf vel (12 blz.). Het totaal, 22 vel, komt overeen met de betalingsordonnantie van 13 maart 1622 (Tresoar toegang 5 inv.nr. 2666): Jan Lamrinck drucker voor 't drucken van verscheyden Theses volgens specificatie ende liquidatie 33 £. De omgerekend 660 stuivers gedeeld door de eerder genoemde factor 0,6 - voor het zetten en het papier van één vel - geeft 1100; in dit aantal gingen 1100:22 = 50 exemplaren van ieder zetsel! Dat betalingen zo lang na levering plaatsvonden, hoeft niet te verwonderen; vgl. de vorderingen in de boedelinventaris van Lamrinck.
In 1634, op 22 mei, staat in de band met betalingsordonnanties van 1631-1637 (Tresoar toegang 5 inv.nr. 2671) op folio 119 genoteerd: Aen de bibliothecarius Verhel ter saecken van gecofte boecken voor de Universiteyt tot Franeker 612 £ 17 st. Voor vacatien ende expensen 50 £. Uit de tweede post is op te maken dat Verhel op reis is geweest. Of hij de veiling dat jaar in Amsterdam van de bibliotheek van Amesius bezocht heeft, is niet bekend. Aankopen zijn daar volgens een eerste vergelijking met de academiebibliotheekcatalogus 1635 niet gedaan. De betalingsordonnantie is te relateren aan het volgende.
Gedeputeerde Staten hadden op 17 oktober 1633 f. 600,-- beschikbaar gesteld om boeken te kopen uit de bibliotheek van Paludanus. Berent ten Broecke, in het Latijn Bernardus Paludanus, was 28 oktober 1550 geboren te Steenwijk en 3 april 1633 overleden te Enkhuizen. Hij was beroemd vanwege zijn naturaliënkabinet. F.W.T. Hunger heeft zijn leven uitvoerig beschreven in de
bibliotheek der Nederlandse letteren en in het Nederlands tijdschrift voor geneeskunde, maar aan zijn aandacht ontsnapt is dat Paludanus ook te Franeker heeft gestudeerd. In het album studiosorum is Bernhardus Paludanus, Steenwicensis op 27 april 1601 ingeschreven als student in de filosofie. Volgens het Auditorium heeft hij tweemaal, in 1603 en 1604, een disputatie onder voorzitterschap van professor Henricus de Veno verdedigd: de physica resp. de misti generatione et ejus interitu. Aan de theologische disputatie onder prof. Henricus Antonides Nerdenus - een zoon van Antonius Henrici, genaamd van der Linden, Med. Dr. en rector te Enkhuizen - van de eveneens uit Enkhuizen afkomstige Wilhelmus Nicolai Somer in 1604 heeft hij een gedicht bijgedragen; behalve hij hebben nog zes andere "commensalen" (tafelgenoten, kostgangers) enkele regels aan Somer gewijd.
Album studiosorum Academiae FranekerensisTe Padua was Paludanus tot Doctor in de Philosophie en de Medicijnen gepromoveerd. De datum van zijn promotie is niet bekend, maar in de naamlijst van hen, die gedurende de cursus 1579/'80 aldaar promoveerden, komt op één na de laatste van tien namen, die van 'Bernhardus Paludanus Frisius' voor; opmerkelijk is dat Clusius hem aanduidde als 'doctissimus vir Bernardus Paludanus Frisius'. Toen Paludanus zijn studie te Franeker begon, was hij de vijftig al gepasseerd. Sedert 1586 was hij stadsdokter van Enkhuizen. Op 19 December 1600 besloot de vroedschap echter dat Paludanus "van nu voortaen tot gagie des jaers hondert gulden" te stellen en ontslagen zou worden als hij daarvoor niet wilde werken. Vier jaar later was deze vermindering van salaris weer ingetrokken, want 16 Augustus 1604 "Is gheresolveert het salaris van docter Paludanus wederom te brengen op tweehondert gulden". Blijkbaar heeft Paludanus de eer aan zichzelf gehouden en voor een intermezzo te Franeker gekozen. Hoopte hij op een aanstelling als arts of hoogleraar in Friesland? Aan de universiteit van Leiden verdedigde hij in 1607 Theses ... de epilepsia.
Wie de hospes van deze groep studenten was, is niet bekend. Paludanus? Geen van hen komt voor in het album amicorum van P., dat na zijn buitenlandse reizen diende als gastenboek voor bezoekers van zijn naturaliënkabinet te Enkhuizen. Het album had hij blijkbaar in Franeker niet bij zich. Uit Friesland afkomstige inscriptoren waren alleen Sophija ('Swob') van Martena, en haar echtgenoot David van Goorle senior, die waarschijnlijk op 23 aug. 1593 in Enkhuizen op bezoek zijn geweest.
580 15.5.1600 Guilielmus Nicolai, Enchusanus 625 27.4.1601 Bernhardus Paludanus, Steenwicensis, phil. 649 4.6.1601 Hesselus ab Aisma, Frisius, iur. 655 20.6.1601 Dominicus Martini, Leowardiensis, iur. 673 10.10.1601 Suffridus Scipionis, Bolsverdiensis, art. et iur. (tekende carmen/gedicht: Suffridus Hornsium; in het Auditorium p. 599 Suffridus Scipiades Saarda/Saerda, Hornsum/Bolsward. Fris.; als achternaam komt Hornsium voor in het Rechnungsbuch van Elisabeth Hornsium, nicht van Gottschalk von Weinsberg, N.R.Westfalen; Suffridus kan staan voor Sifrid/Siegfried; de afstamming van Suffr. Scip. Saarda blijft onduidelijk) 676 9.11.1601 Johannes Petri, Bolsverdiensis, art. et theol. (tekende I.P.H.F.: in het Auditorium p. 17 Joannes Petri, Hichtummannus, Frisius) 732 7.4.1603 Jacobus Curtius, Leovardiensis, theol. 746 2.5.1603 Joannes Bornius, Ultrajectinus, theol.
Blijkens een handschriftelijke aantekening op het titelblad heeft Paludanus een foliant aan de academiebibliotheek geschonken: Carolus Sigonius, Historia Italiae, 1574; thans in Tresoar onder signatuur 881 G fol. Het werk komt voor het eerst voor in de catalogus van 1626. Na het verschijnen van de catalogus 1601, vermoedelijk aan het eind van Paludanus' verblijf te Franeker is het boek door schenking in de collectie terechtgekomen. Schenking betekende niet per se dat een boek uit eigen bezit van de schenker stamde; veelal was het door de bibliothecaris aangekocht van een schenking in geld; het laatste was een verplichting voor promovendi. In het Armamentarium wordt de Sigoniusuitgave beschreven onder nr. 1681; in de noot aldaar en in het register van schenkers wordt abusievelijk Paduani geschreven i.p.v. Paludani. Welke werken uit de bibliotheek van Paludanus door bibliothecaris professor Arnoldus Verhel voor de boven genoemde 612 £ 17 st. gekocht zijn, is onderwerp van nader onderzoek aan de hand van de catalogus 1635.Zo zullen eventuele aankopen uit de bibliotheek van professor Adrianus Metius († 16 september 1635) in de catalogus van 1644 gezocht moeten worden. Citaat uit het archief van de senaat van de Franeker universiteit (Tresoar toegang 181 inv.nr. 15: Acta et decreta, 1631-1636): Op huiden den 2. Aprilis 1636 is gedecreteerd, dat D. Magn. R. Arnoldus Verhel bij provisie auctionem librorum D. Metii p.m. ende andere sal holden onder conditie, dat van ider gulden een halven blanc aerario Academiae sal accederen, sullende de reste sijnde een stuiver ende een deuit van yder gulden bij D. Magnificum praedictum pro molestia & periculo verblieven tot den tijdt toe de secretarius Grytje Sjuurts wegen de vercofte boecken van een Ungersman heeft betaeldt, ende voorts luydt de acte den 14 Oct. 1631 in summam van duysendt guldens borge gesteldt heeft. Actum ut supra in Curia Acad. Praesentibus DD. D. Arnoldus Verhel Rect. Magn., D. Wibinga, D. Rhala, Maccovio, Winshemio, Fullenio, Dammio. - Den 14en 8br. 1631 is geresolveert, dat D. secretarius Coumans hiernamals de auctien van boeken van professoren off studenten alhier verstervende off van hier vertreckende sall holden, onder presentatie, dat D. secretarius sall borge tot securiteit van de vercopers stellen tot duisent caroli gld.; 't welck bij hem is angenomen. Is daerbeneffens besloten, dat Theodorus Smid pedellus sall den oproepinge doen in de auctien ende in alles na behoren met D. secretario besoigneren. Presentibus Exrectore M. Schotano, Amesio, B. Schotano, Verhellio, Pasore, Fullenio, Dammio. Een catalogus of inventaris van de auctie Metius is niet bekend.
Volgens een betalingsordonnantie d.d. 10 juli 1635 ontving Uldrick Balck voor het drukken van 68 disputaties 102 gulden. Per disputatie zou dat 30 stuivers zijn. Hoe groot de omvang en de oplage van iedere disputatie was, blijkt wederom niet. Gemiddeld 8 bladzijden ofwel één vel quarto à 0,6 stuiver en zodoende weer 50 exemplaren?
Extra-ordinaris betalingsordonnantie d.d. 13 februari 1636Gaat het hierbij om één (proefdruk)exemplaar van de catalogus 1635 van de academiebibliotheek? Het is een slechte bewerking van de catalogus 1626: de aanwinsten zijn alfabetisch niet op de juiste plaats ingevoegd.Van die catalogus is slechts één exemplaar bekend, in een verzamelband in de UB Bazel; bovendien ontbreekt katern A, misschien omdat de verzamelaar niet geïnteresseerd was in de inleiding die zoals in 1626 de opstelling van de boeken uitlegde; fotokopie aanwezig in Leeuwarden (Tresoar vh. Provinciale Bibliotheek van Friesland) en in Deventer (Saxion vh. Athenaeum bibliotheek).
Extra-ordinaris betalingsordonnantie d.d. 29 september 1638
28-15-0 = 575 stuivers; gedeeld door 25 geeft 23 exemplaren. Gaat het hier om het inbinden of het leveren van 23 boeken? Het eerste zal van toepassing zijn, omdat het waarschijnlijk de editie 1637 betreft van de Statuten, ordonnantien ende costumen van Friesland ... Tot Leeuwarden, gedruckt by Dirck Alberts, boeck-verkoper wonende in de S. Jacobsstraet.
>> begin